Η ιστορία της νομισματικής συνεργασίας

Το ευρώ είναι το ενιαίο νόμισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δώδεκα από τις τότε δεκαπέντε χώρες της ΕΕ υιοθέτησαν το ευρώ στις συναλλαγές χωρίς μετρητά από το 1999 και για όλες τις συναλλαγές από το 2002 και μετά, όταν και κυκλοφόρησαν χαρτονομίσματα και κέρματα του ευρώ.

Τρεις χώρες (η Δανία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο) δεν συμμετείχαν στη νομισματική ένωση.
Τα νέα κράτη μέλη θα ενταχθούν στην ευρωζώνη μόλις θα πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις.
   
Παράλληλα με το στόχο της νομισματικής σταθερότητας, που είναι αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, τα κράτη μέλη έχουν αναλάβει τη δέσμευση να προάγουν την οικονομική ανάπτυξη και την οικονομική σύγκλιση.

α) Το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα (ΕΝΣ)

Το 1971 οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν να καταργήσουν το σταθερό δεσμό ανάμεσα στο δολάριο και την επίσημη τιμή του χρυσού, κάτι που διασφάλιζε τη νομισματική σταθερότητα μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό έθεσε τέρμα στο σύστημα σταθερών ισοτιμιών. Με βλέψεις να δημιουργήσουν τη δική τους νομισματική ένωση, τα κράτη μέλη της ΕΕ αποφάσισαν να αποτρέψουν τις διακυμάνσεις των τιμών του συναλλάγματος σε ποσοστό μεγαλύτερο του 2,25% μεταξύ των ευρωπαϊκών νομισμάτων μέσω αντισταθμιστικής παρέμβασης στις αγορές συναλλάγματος.

Αυτό οδήγησε στη δημιουργία του ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος (ΕΝΣ), το οποίο τέθηκε σε ισχύ το Μάρτιο του 1979. Το ΕΝΣ είχε τρία βασικά χαρακτηριστικά:

   - ένα νόμισμα αναφοράς που ονομαζόταν ECU: αυτό ήταν ένα «καλάθι» στο οποίο υπήρχαν νομίσματα από όλα τα κράτη μέλη,
   - ένα μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών: κάθε νόμισμα είχε μια συναλλαγματική ισοτιμία που συσχετιζόταν με το ECU. Οι διμερείς συναλλαγματικές ισοτιμίες μπορούσαν να διακυμαίνονται μέχρι 2,25%,
   - έναν πιστωτικό μηχανισμό: κάθε χώρα μετέφερε το 20% του συναλλάγματός της και των αποθεμάτων της σε χρυσό σε ένα κοινό ταμείο.

β) Από το ΕΝΣ στην ΟΝΕ

Η ιστορία του ΕΝΣ υπήρξε περιπετειώδης. Μετά την επανένωση της Γερμανίας και τις νέες συναλλαγματικές πιέσεις στην Ευρώπη, η ιταλική λιρέτα και η στερλίνα αποχώρησαν από το ΕΝΣ το 1992. Τον Αύγουστο του 1993, οι χώρες του ΕΝΣ αποφάσισαν να αυξήσουν τις συχνότητες στο 15%. Εν τω μεταξύ, προς αποφυγήν μεγάλων συναλλαγματικών διακυμάνσεων ανάμεσα στα ευρωπαϊκά νομίσματα και προκειμένου να εξαλειφθούν οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ, αποφάσισαν να ξεκινήσουν εκ νέου την εκστρατεία για μια πλήρη νομισματική ένωση και την εισαγωγή ενός ενιαίου νομίσματος.

Στο Συμβούλιο της Μαδρίτης τον Ιούνιο του 1989, οι αρχηγοί των κρατών μελών της ΕΕ ενέκριναν ένα σχέδιο για την οικονομική και νομισματική ένωση που περιλάμβανε τρία στάδια. Το σχέδιο εντάχθηκε στη συνθήκη του Μάαστριχτ για την Ευρωπαϊκή Ένωση που ενέκρινε το Συμβούλιο το Δεκέμβριο του 1991.

II. Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

α) Τα τρία στάδια

Το πρώτο στάδιο, που ξεκίνησε την 1η Ιουλίου 1990 περιλάμβανε:

  - απόλυτα ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων εντός της ΕΕ (κατάργηση των συναλλαγματικών ελέγχων),
  - αύξηση των πόρων που αποσκοπούσαν στην εξάλειψη των ανισοτήτων ανάμεσα στις περιοχές της Ευρώπης (διαρθρωτικά ταμεία),
  - οικονομική σύγκλιση μέσω πολυμερούς εποπτείας των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών.

Το δεύτερο στάδιο ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 1994 και προέβλεπε:

  - την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος (ΕΝΙ) στη Φρανκφούρτη. Το ΕΝΙ αποτελείτο από τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών της ΕΕ,
  - την ανεξαρτησία των εθνικών κεντρικών τραπεζών,
  - οδηγίες για να μειωθούν τα δημοσιονομικά ελλείμματα των κρατών μελών.

Το τρίτο στάδιο ήταν η γέννηση του ευρώ. Την 1η Ιανουαρίου 1999 έντεκα χώρες υιοθέτησαν το ευρώ, το οποίο έτσι έγινε το ενιαίο νόμισμα της Αυστρίας, του Βελγίου, της Φινλανδίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιρλανδίας, της Ιταλίας, του Λουξεμβούργου, των Κάτω Χωρών, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. (Η Ελλάδα ακολούθησε την 1η Ιανουαρίου του 2001). Από εκείνη τη στιγμή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πήρε τη σκυτάλη από το ΕΝΙ και ανέλαβε την ευθύνη για τη νομισματική πολιτική, η οποία καθορίζεται και εφαρμόζεται σε ευρώ.

Την 1η Ιανουαρίου 2002, στις δώδεκα χώρες της ευρωζώνης τέθηκαν σε κυκλοφορία χαρτονομίσματα και κέρματα του ευρώ. Τα εθνικά νομίσματα αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία δύο μήνες αργότερα. Από τότε, το ευρώ είναι το μοναδικό νόμιμο μέσο πληρωμής για όλες τις συναλλαγές σε μετρητά και τις τραπεζικές συναλλαγές στις χώρες της ευρωζώνης, οι οποίες αντιπροσωπεύουν πάνω από τα δύο τρίτα του πληθυσμού της ΕΕ.

β) Τα κριτήρια σύγκλισης

Κάθε κράτος μέλος της ΕΕ πρέπει να πληροί πέντε κριτήρια σύγκλισης για να είναι σε θέση να περάσει στο τρίτο στάδιο. Αυτά είναι:

  - σταθερότητα των τιμών: όσον αφορά το ποσοστό του πληθωρισμού, δεν μπορεί να υπάρχει απόκλιση μεγαλύτερη της τάξης του 1,5% σε σχέση με το μέσο όρο του ποσοστού του πληθωρισμού των τριών κρατών μελών με το χαμηλότερο πληθωρισμό,
  - επιτόκια: όσον αφορά τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, δεν μπορεί να υπάρχει απόκλιση μεγαλύτερη της τάξης του 2% σε σχέση με το μέσο όρο των επιτοκίων των τριών κρατών μελών με τα χαμηλότερα επιτόκια,
  - έλλειμμα: το έλλειμμα του προϋπολογισμού των κρατών μελών δεν πρέπει να υπερβαίνει το 3% του ΑΕγχΠ,
    δημόσιο χρέος: δεν μπορεί να υπερβαίνει το 60% του ΑΕγχΠ,
    σταθερότητα της συναλλαγματικής ισοτιμίας: οι συναλλαγματικές ισοτιμίες πρέπει να έχουν παραμείνει εντός των επιτρεπτών περιθωρίων διακύμανσης κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών.

γ) Το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης

Τον Ιούνιο του 1997 το Συμβούλιο ενέκρινε ένα σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης. Αυτό σήμαινε ρητή δέσμευση στη δημοσιονομική σταθερότητα και άνοιγε το δρόμο για την επιβολή κυρώσεων σε οποιαδήποτε χώρα της ευρωζώνης, το δημοσιονομικό έλλειμμα της οποίας υπερέβαινε το 3%. Το σύμφωνο κρίθηκε πολύ αυστηρό και αναθεωρήθηκε τον Μάρτιο του 2005.

δ) Η Ευρωομάδα

Η Ευρωομάδα είναι το άτυπο όργανο στο οποίο συναντώνται οι υπουργοί Οικονομικών των χωρών της ευρωζώνης. Στόχος αυτών των συναντήσεων είναι η βελτίωση του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών, η εποπτεία των δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών των χωρών της ευρωζώνης και η εκπροσώπηση του ευρώ σε διεθνή νομισματικά φόρουμ.

ε) Τα νέα κράτη μέλη και η ΟΝΕ

Τα νέα κράτη μέλη της ΕΕ αναμένεται να υιοθετήσουν το ευρώ όταν θα πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Η Σλοβενία ήταν η πρώτη από τις χώρες της διεύρυνσης του 2004 που πληρούσε τις προϋποθέσεις αυτές και μπήκε στην ευρωζώνη το 2007. Ακολούθησαν η Κύπρος και η Μάλτα το 2008 και έπεται η Σλοβακία το 2009.

Πηγή