Η οικονομία ζει τον μύθο των αριθμών

31/8/2014

Έληξε η κρίση στην Ελλάδα; Αυτό είναι το κύριο ερώτημα στο οποίο καλείται να μας απαντήσει ο διακεκριμένος οικονομολόγος Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του διεθνούς κύρους Levy Economics Institute της Νέας Υόρκης και καθηγητής Οικονομικών στην έδρα «Jerome Levy» στο Bard College.

Μάλιστα, το Ινστιτούτο μόλις δημοσίευσε την έκθεση για την ελληνική οικονομία με τον τίτλο «Θα σώσει ο τουρισμός την Ελλάδα» και ενώ είχε προηγηθεί πριν από λίγους μήνες μια άλλη έκθεση με τον τίτλο «Προοπτικές και εναλλακτικές πολιτικές για την ελληνική οικονομία». Και οι δύο εκθέσεις είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα www.levyinstitute.org

Σύμφωνα με κάποιες πηγές, συμπεριλαμβανομένης της ΕKT, η ελληνική οικονομία δείχνει σημάδια ανάκαμψης. Εσείς συμφωνείτε ότι η οικονομία έπιασε πάτο και ότι αφήσαμε πίσω τις χειρότερες μέρες;

Με την ανεργία πάνω από 27% και την αναλογία χρέους ΑΕΠ πάνω από το 175% κανείς δεν ξέρει αν η οικονομία έχει πιάσει πάτο ή όχι. Τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι η οικονομία εξακολουθεί να βρίσκεται σε ύφεση - 24 τρίμηνα συνεχιζόμενης αρνητικής ανάπτυξης.

Το τρίτο τρίμηνο θα μπορούσε να δείξει μηδενική ή πολύ μικρή θετική ανάπτυξη, αλλά αυτός δεν είναι λόγος να πανηγυρίζουμε, δεδομένου ότι η οικονομία βασίζεται σε σαθρά θεμέλια με έναν υπανάπτυκτο βιομηχανικό τομέα και πολύ χαμηλότερα από τα αναμενόμενα επίπεδα εξαγωγές. Τόσο το ΔΝΤ όσο η Κομισιόν εκφράζουν αισιοδοξία για την πορεία της οικονομίας λόγω της επιβράδυνσης της αρνητικής ανάπτυξης και μιας ελαφριάς μείωσης του ποσοστού ανεργίας, ακόμη και αν αυτό οφειλόταν στη χρήση στατιστικών στοιχείων με βάση τη νέα απογραφή η οποία οδήγησε σε δημογραφικές προσαρμογές και δεν οφείλεται στην αύξηση της απασχόλησης.

Ένα τεχνητό θετικό σημάδι, το οποίο δεν δείχνει τίποτα σχετικά με την οικονομική κατάσταση της χώρας αλλά πανηγυρίστηκε ως σημάδι ανάκαμψης, ήταν το πρωτογενές πλεόνασμα του προϋπολογισμού και «η επιστροφή στις χρηματαγορές». Η επίτευξη του πλεονάσματος πραγματοποιήθηκε με την καταστροφή πολλών ανθρώπινων ζωών ενώ η επιστροφή στις αγορές ήταν μια άσκηση δημοσίων σχέσεων, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι τα επιτόκια ήταν πολύ υψηλότερα από εκείνα που επιβλήθηκαν για τον δανεισμό των σχεδίων διάσωσης. Επιπλέον, τα ομόλογα είχαν τη σιωπηρή εγγύηση της ΕΚΤ, ενώ η σημερινή κατάσταση της πλεονάζουσας ρευστότητας στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική αγορά, με δίψα για αποδόσεις, έχει την τάση να υποτιμολογεί τους κινδύνους. Όπως λέγεται στη γλώσσα της Wall Street, σε περιόδους «υπερβάλλουσας ρευστότητας ακόμη και οι γαλοπούλες μπορούν να πετάξουν». Συνολικά, λοιπόν, ακόμη κι αν η οικονομία έπιασε πάτο, αυτό δεν θα σήμαινε απαραιτήτως ότι έληξε η κρίση και ότι έχουν ανοίξει διάπλατα οι ορίζοντες για ένα καλύτερο μέλλον.

Οι ελληνικές εξαγωγές παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα, όπως υπογραμμίζεται σε μια πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τον τίτλο «Ο γρίφος των αγνοουμένων ελληνικών εξαγωγών». Ωστόσο, σχεδόν κάθε μέτρο των διαρθρωτικών προσαρμογών που εφαρμόστηκε από την τρόικα μέχρι στιγμής φέρεται να έγινε προκειμένου να δοθεί ώθηση στις εξαγωγές.

Δεν υπάρχει κανένας γρίφος για τις εξαγωγές. Όπως έχουν δείξει προ πολλού τα στοιχεία, αυτές δεν εξαρτώνται από το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος που η τρόικα θεώρησε ότι θα μπορούσε να μειώσει μέσω της βίαιης καταστολής των μισθών. Οι περισσότερες εξαγωγές προορίζονται κυρίως εκτός των χωρών της ευρωζώνης - Τουρκία, Βουλγαρία, ΗΠΑ και προς άλλες οικονομίες παραγωγής πετρελαίου από τις οποίες η Ελλάδα εισάγει πετρέλαιο και το εξάγει διυλισμένο.

Σε αντίθεση με τις άλλες χώρες στην περιφέρεια της ευρωζώνης, η βιομηχανική βάση της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι υπανάπτυκτη και εξακολουθεί να ελέγχεται από λίγους. Έτσι, σε οικονομικούς όρους, η καθαρή ελαστικότητα των εξαγωγών είναι πολύ χαμηλότερη. Από την άλλη η ευελιξία των αγορών εργασίας έχει επιτευχθεί και με το παραπάνω, ξεπερνώντας τους στόχους της τρόικας, ωστόσο η στασιμότητα των εξαγωγών συνεχίζεται. Αναμφίβολα, οι καθαρές εξαγωγές έχουν μειωθεί, αλλά αυτό οφείλεται στη βαθιά ύφεση που υπομένει η χώρα για μία εξαετία και η οποία προκάλεσε απότομη μείωση των εισαγωγών.

Πώς εξηγείται ότι η συμπίεση των μισθών δεν έχει οδηγήσει στην ανταγωνιστικότητα των τιμών;

Όπως ανέφερα παραπάνω, οι τιμές δεν είναι συνάρτηση του μοναδιαίου κόστους εργασίας που βασίζεται στους μισθούς.

Ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η συναλλαγματική ισοτιμία, ειδικά για τις εξαγωγές που προορίζονται κατά κύριο λόγο στις εκτός ευρωζώνης χώρες καθώς το ευρώ εξακολουθεί να διατηρεί τη δύναμή του απέναντι στο αμερικανικό δολάριο, στην τουρκική λίρα κ.ά. Από την άλλη πλευρά, η συνεχιζόμενη στασιμότητα των εξαγωγών περιορίζει την παραγωγή και την απασχόληση, πλήττει τα εισοδήματα και το βιοτικό επίπεδο, μειώνει δραματικά την εγχώρια ζήτηση, η οποία μειώνει περαιτέρω τα εισοδήματα και την απασχόληση, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο.

Αυτό μπορεί να λάβει τέλος μόνο με μια απότομη αύξηση στον τομέα των επενδύσεων - είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές. Αλλά τόσο οι δημόσιες όσο και οι ιδιωτικές επενδύσεις έχουν πατώσει: οι δημόσιες λόγω της αναγκαστικής δημοσιονομικής εξυγίανσης, οι ιδιωτικές λόγω της διαδικασίας της απομόχλευσης εξαιτίας της υπερχρεωμένης κατάστασης στην οποία βρίσκεται ο ιδιωτικός τομέας και, ακόμη ποιο σημαντικό, από την έλλειψη ρευστότητας. Οι αρχές προσδοκούν στον τουρισμό για τη σωτηρία της χώρας. Όμως, όπως δείχνει μια πρόσφατη μελέτη του Levy Institute ο τουρισμός δεν πρόκειται να εξελιχθεί σε κινητήρια δύναμη για την αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης, ενώ η κυβέρνηση συνεχίζει να έχει ως κύριο στόχο την παραγωγή δημοσιονομικού πλεονάσματος.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι το δημόσιο χρέος δεν είναι βιώσιμο, όμως σε πρόσφατη επίσκεψή του στην Ελλάδα ο νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ απέρριψε την επιλογή της διαγραφής.

Είναι πολιτικά δύσκολο για τις χώρες της ευρωζώνης να αποσπάσουν έγκριση από τα αντίστοιχα κοινοβούλιά τους για διαγραφή του δημόσιου χρέους της Ελλάδας, ιδίως αφότου η εικόνα της Ελλάδας που πρόβαλαν προς τους πολίτες τους ήταν μια σπάταλη χώρα με τεμπέληδες Έλληνες. Έτσι, έχουν παγιδευτεί. Ως εκ τούτου, είναι εναντίον της εισήγησης του ΔΝΤ για ένα ακόμη «κούρεμα».

Αυτή η διάσπαση ανάμεσα στην τρόικα θα μπορούσε να οδηγήσει στην αγορά της συμμετοχής του ΔΝΤ στα πακέτα διάσωσης, επιτρέποντας στην Κομισιόν να προωθήσει τη δική της αναδιάρθρωση, που πιθανότατα θα επεκτείνει την ωριμότητα των δανείων με ακόμη χαμηλότερα επιτόκια.

Αυτό δεν είναι πανάκεια, διότι η χώρα θα πρέπει να εξελιχθεί είτε σε Γερμανία είτε σε Κίνα προκειμένου να παράγει ένα αρκετά μεγάλο πλεόνασμα ώστε να μπορεί να εξυπηρετήσει το χρέος της.

Αυτό που προβλέπω, συνεπώς, χρησιμοποιώντας όρο από την εποχή του Ντίκενς στη Μεγάλη Βρετανία, είναι η επικράτηση ενός «debt prison» (όπου ο βασικός στόχος των πολιτικών που εξασκούνται είναι μόνο η διασφάλιση της αποπληρωμής του χρέους) για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.

Πηγή