Η Συρία και τα πικρά μαθήματα του ιερού πολέμου

4/12/2015

Του Philip Stephens

Η Συρία έχει γίνει αρένα για την τοπική διαμάχη που σιγοβράζει από καιρό μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και των συμμάχων της στον Κόλπο από τη μία πλευρά και του Ιράν, από την άλλη. Τα συμφέροντα Ρωσίας και Τουρκίας. Η εμπλοκή των ΗΠΑ.

Η Μέση Ανατολή μάς θυμίζει πως δεν υπάρχει τίποτα τόσο ανίερο όσο ένας ιερός πόλεμος. Η Ευρώπη το έμαθε αυτό κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα. Ο θρησκευτικός ανταγωνισμός ανάμεσα σε καθολικισμό και προτεσταντισμό συνδυάστηκε με την κοσμική αντιπαλότητα, για να προκαλέσει τον Τριακονταετή Πόλεμο μεταξύ των ηγετικών δυνάμεων της ηπείρου.

Η μάχη, η πιο αιματηρή απ' ό,τι είχε δει κανείς μέχρι τότε, τερματίστηκε όταν το καλό της περιοχής θριάμβευσε επί της θεολογίας. Η Ειρήνη της Βεστφαλίας το 1648 σηματοδότησε το τέλος των μεγάλων θρησκευτικών πολέμων της Ευρώπης. Αυτό θα έπρεπε να μας πει κάτι για την τωρινή σύρραξη στη Συρία.

Τη μαζική σφαγή που ακολούθησε δεν θα μπορούσε να τη φανταστεί κανείς το 1618, όταν η κυρίως προτεσταντική Βοημία εξεγέρθηκε κατά της καθολικής Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι πόλεμοι που ήρθαν μετά -και ήταν αρκετοί- ενέπλεξαν την Ισπανία και την Αυστρία των Αψβούργων, τη Γαλλία, την Ολλανδία, τη Σουηδία, την Πολωνία, τη Ρωσία, τη Δανία και τα μεγάλα γερμανικά πριγκιπάτα. Η Αγγλία, η Σκωτία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Ρωσία, όλες έπαιξαν μικρό ρόλο.

Η διαμάχη έγινε κυρίως σε γερμανικό έδαφος, αλλά οι μάχες ήταν μεταξύ στρατών ξένων μισθοφόρων. Όπως αρμόζει σε πολέμους που διεξάγονται στο όνομα του θεού, η σκληρότητα και η βαρβαρότητα ήταν ενδημικές. Σύμφωνα με τις περισσότερες πληροφορίες που είναι γνωστές, ο πληθυσμός της Γερμανίας μειώθηκε κατά το ένα τρίτο ή και παραπάνω. Τα βασανιστήρια και οι μαζικές καύσεις υποτιθέμενων μαγισσών ήταν συνηθισμένα.

Αντί για καθολικούς και προτεστάντες, σκεφτείτε σιίτες και σουνίτες. Υπάρχουν, είμαι σίγουρος, 100 διαφορές ανάμεσα στις φρικαλεότητες στις οποίες βυθίστηκε η Ευρώπη και τις φλόγες που κατασπαράζουν τη Συρία. Υπάρχουν επίσης άβολες συμπτώσεις. Η βαρβαρότητα που κυλά από τη διαπλοκή του πνευματικού και του εδαφικού είναι ένα θέμα. Η ατυχία ενός κομματιού γης -τότε της Γερμανίας, τώρα της Συρίας- του να γίνει πεδίο μάχης για ξένες δυνάμεις είναι ένα άλλο.

Ο Τριακονταετής Πόλεμος ξεκίνησε ως κήρυξη ανεξαρτησίας από τους προτεστάντες πρίγκιπες της Βοημίας και της Γερμανίας κατά της καθολικής Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Αλλά είχε να κάνει και με τον φόβο της Γαλλίας ότι περικυκλωνόταν από την Ισπανία και την Αυστρία των Αψβούργων, με τον αγώνα της Ολλανδίας να ανεξαρτητοποιηθεί από την Ισπανία, με την προσπάθεια της Σουηδίας να διεκδικήσει την κυριαρχία της, με την επισκίαση της Πολωνίας και την έσχατη προσπάθεια της Δανίας ως μεγάλης δύναμης. Περίπου έξι άλλα κράτη επίσης είχαν ζωτικής σημασίας εθνικά συμφέροντα από την έκβαση.

Οι θρησκευτικές πίστεις κάποιες φορές εκτοπίζονταν από τις κοσμικές φιλοδοξίες. Έτσι, η καθολική Γαλλία ενώθηκε με την προτεσταντική Σουηδία κατά των ομοθρήσκων της σε Ισπανία και Αυστρία -ακριβώς, ίσως, όπως το σιιτικό Ιράν τώρα αποκτά ένα πλεονέκτημα με το να συμμαχήσει με τη σουνιτική Χαμάς. Η προτεσταντική Δανία πολέμησε σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, σε διαφορετικές πλευρές του χάσματος. Οι λουθηρανοί και καλβινιστές κάποιες φορές αμφισβήτησαν το αν η Ρώμη ήταν ο πραγματικός εχθρός.

Μέχρι το 1648, οι πόλεμοι είχαν αναδιαμορφώσει τη γεωπολιτική ισορροπία. Η Γαλλία βγήκε νικήτρια, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, χαμένη. Η Βεστφαλία έγινε η βάση της σύγχρονης ευρωπαϊκής κατάστασης. Αν υπήρχε ένα νήμα που να συνδέει τις διάφορες συνθήκες που διευθέτησαν τις εδαφικές διαμάχες, θα ήταν ότι οι θρησκευτικές επιλογές των κρατών δεν θα έπρεπε να αποτελούν πια αιτία πολέμου. Η Μέση Ανατολή του σήμερα, με το ίδιο εκρηκτικό μείγμα θεολογικής και κοσμικής έχθρας, είναι πολύ μακριά από το να φτάσει σε μια τέτοια συμφωνία.

Ένας τρόπος να δει κανείς τον πόλεμο στη Συρία είναι μια εξέγερση της σουνιτικής πλειοψηφίας κατά του αλεβιτικού, ή περίπου σιιτικού, καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ. Αυτό είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, ό,τι συνέβη στο Ιράκ: Οι φανατικοί του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους έχουν ευημερήσει με τη στήριξη των Ιρακινών σουνιτών που εξορίστηκαν μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν.

Οι διαχωριστικές γραμμές στο πεδίο είναι σημαντικές. Αλλά, όπως και στην Ευρώπη του 17ου αιώνα, αυτό που έχει διατηρήσει ζωντανές τις φλόγες είναι η εμπλοκή ξένων δυνάμεων. Η Συρία έχει γίνει αρένα για την τοπική διαμάχη που σιγοβράζει από καιρό μεταξύ της (σουνιτικής) Σαουδικής Αραβίας και των συμμάχων της στον Κόλπο από τη μία πλευρά και του (σιιτικού) Ιράν από την άλλη. Η Ρωσία έχει σημαντικό εθνικό συμφέρον από τη διατήρηση του καθεστώτος στη Δαμασκό, η Τουρκία από την εκθρόνιση του.

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο Τούρκος πρόεδρος, μιλάει για τους εχθρούς του κ. Άσαντ σαν να είναι οι «σουνίτες αδελφοί» του. Αλλά η κατάρριψη ενός ρωσικού τζετ από τουρκικά μαχητικά που περιπολούσαν πάνω από τα συριακά σύνορα λίγη σχέση έχει με τις ανταγωνιστικές εκδοχές του Ισλάμ. Ο φόβος της Άγκυρας είναι η εμφάνιση μιας δυνατής κουρδικής οντότητας στη νότια Συρία και το Ιράκ -μια ανησυχία που εξηγεί την επικίνδυνη αμφιθυμία της προς το Ισλαμικό Κράτος. Η Ρωσία, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη, βλέπει το Ισλαμικό Κράτος σαν σοβαρή απειλή, αλλά δεν επιθυμεί να ρισκάρει να χάσει τη ναυτική της βάση στη Μεσόγειο.

Για την Τεχεράνη, η διατήρηση του καθεστώτος του Άσαντ αποτελεί μέρος μιας στρατηγικής που έχει βοηθήσει το Ιράν να προωθήσει την επιρροή του βαθιά στον αραβικό κόσμο. Η Σαουδική Αραβία και οι μοναρχίες του Κόλπου θέλουν να αντισταθούν σε αυτό που φοβούνται πως είναι ιρανική περικύκλωση. Αυτά τα σουνιτικά κράτη επίσης επιθυμούν να δουν το Ισλαμικό Κράτος ηττημένο, αλλά όχι αν το τίμημα είναι μια νίκη για την Τεχεράνη. Και αυτές είναι λίγες μόνο από τις ιλιγγιώδεις πολυπλοκότητες της διαμάχης.

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, πρωταρχικό συμφέρον αποτελεί η αποκατάσταση της τοπικής σταθερότητας και η ήττα των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. Όμως αυτή είναι μια διαμάχη που αψηφά τις μισές λύσεις. Μια ενδεχόμενη ειρήνη θα απαιτήσει το «ξήλωμα» και του θρησκευτικού και του κοσμικού στοιχείου -η θρησκεία παραδίνεται στη ρεαλπολιτίκ.

Ο γόρδιος δεσμός είναι η μάχη μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, αλλά μια διευθέτηση επίσης θα έπρεπε να αναγνωρίσει τα συμφέροντα της Ρωσίας και τους φόβους της Τουρκίας. Αδύνατον, θα πουν πολλοί. Ίσως. Αλλά μέχρι αυτό να συμβεί, η Συρία του σήμερα θα ζει τις φρικαλεότητες της Γερμανίας του 17ου αιώνα.

Και το Ισλαμικό Κράτος θα εξακολουθήσει να βρίσκει καταφύγιο για τα διεστραμμένα του πιστεύω.

Πηγή