Γκύντερ Γκρας: Ποίημα για την “Ντροπή της Ευρώπης”

26/5/2012

O Γερμανός νομπελίστας Γκύντερ Γκρας στηλιτεύει την πολιτική που ασκεί η Ευρώπη στην Ελλάδα, "την κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού". Και υπενθυμίζει στους συμπατριώτες του το ρόλο της Γερμανίας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μόλις δύο μήνες μετά το ποίημά του, με το οποίο ασκούσε κριτική στην πολιτική του Ισραήλ και το οποίο είχε προκαλέσει θυελλώδεις αντιδράσεις, ο Γερμανός νομπελίστας παρεμβαίνει ξανά στην τρέχουσα πολιτική συζήτηση με ένα ποίημα. Αυτή τη φορά το θέμα του είναι η Ελλάδα.

«Ελλάδα, χώρα δίχως δικαιώματα»

Στο φύλλο του Σαββάτου της εφημερίδας Süddeutsche Zeitung ο Γκύντερ Γκρας υπερασπίζεται τους Έλληνες και την Ελλάδα, και στηλιτεύει την ευρωπαϊκή πολιτική έναντι της χώρας. Ο Γκρας διαμαρτύρεται επειδή η Ελλάδα “ως χρεοφειλέτης δακτυλοδείχνεται γυμνή”, μια “χώρα καταδικασμένη στη φτώχεια”, “στο χάος κοντά, επειδή στις αγορές δεν ανταποκρίνεται”. Η Ελλάδα “είναι χώρα χωρίς δικαιώματα, που η δικαιούχα εξουσία της σφίγγει το λουρί όλο και περισσότερο.” Το ποίημα αποτελείται από δώδεκα δίστιχα και είναι εμφανές ότι ο λογοτέχνης κατέβαλε μεγαλύτερη προσπάθεια να του δώσει λυρική μορφή από ότι στο επίμαχο ποίημα για την πολιτική του Ισραήλ. Πολλοί συνάδελφοι του δεν του είχαν ασκήσει μόνον έντονη κριτική για το περιεχόμενο αυτού του ποιήματος, αλλά τον κατηγορούσαν και για ατέλειες και προχειρότητα.

Στη νέα ποιητική του παρέμβαση ο Γκράς κατηγορεί τους Ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας ότι της κόβουν την “ανάσα ζωής” με τα μέτρα λιτότητας που επιβάλλουν κάθε τόσο. Σε αντίθεση με τον αρχαίο φιλόσοφο Σωκράτη, που μετά την καταδίκη του σε θάνατο χωρίς να φέρει καμία αντίσταση είχε πιει το κώνειο, ο Γκύντερ Γκρας συλλαμβάνει με ποιητικούς όρους τις αντιστάσεις στην πολιτική λιτότητας: “Πιες, επιτέλους πιές! ουρλιάζουν οι χειροκροτητές των κομισάριων, αλλά ο Σωκράτης με οργή επιστρέφει σε σένα το ξέχειλο ποτήρι.”

Η Ελλάδα “εκτιμάται κάτω από την αξία του παλιοσίδερου”

Η Ευρώπη, που η κοιτίδα της είναι η Ελλάδα και που ως σήμερα ακόμη αναγνωρίζει ως συστατικό στοιχείο της ταυτότητάς της τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, υπονομεύει κατά τον γερμανό νομπελίστα με την πολιτική της λιτότητας τις ίδιες τις αξίες της: “Αυτό που αναζήτησες με την ψυχή, που πίστεψες πως βρέθηκε, βγαίνει ασήμαντο τώρα, εκτιμάται λιγότερο κι από τα παλιοσίδερα.”
Απευθυνόμενος στους Γερμανούς συμπατριώτες του ο Γκύντερ Γκρας τους υπενθυμίζει τον ρόλο της Γερμανίας ως κατοχικής δύναμης στην Ελλάδα κατά την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου: "Αυτοί που έπληξαν με την βία των όπλων την ευλογημένη με νήσους χώρα, φέραν μαζί με τη στολή τον Χέλντερλιν στο σάκο.” Και σαν μια άλλη Κασσάνδρα, που όπως είναι γνωστό οι προφητείες της έβγαιναν πάντα αληθινές, ο Γκράς προειδοποιεί: “Ανούσια θα μαραζώσεις χωρίς τη χώρα, της οποίας το πνεύμα εσένα, Ευρώπη, επινόησε.”

Ολόκληρο το ποίημα

Η ΝΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Είσαι ένα βήμα πριν το χάος, μια και δεν ανταποκρίθηκες στις αγορές,
είσαι μακριά απ’ τη χώρα, που κάποτε σου δάνεισε το λίκνο.

Ό,τι με την ψυχή ζητούσες και νόμιζες πως είχες βρει
τώρα το εξοβελίζεις, για σκουπίδι το περνάς.

Ολόγυμνη σαν οφειλέτης διαπομπεύεται, υποφέρει η χώρα εκείνη
που έλεγες και ξανάλεγες πως χάρη της χρωστάς.

Στη φτώχια καταδικασμένος τόπος, τόπος που ο πλούτος του
στολίζει τώρα τα μουσεία: λάφυρα που φυλάς Εσύ.

Κείνοι που χίμηξαν με τα όπλα στη χώρα την ευλογημένη με νησιά
στολή φορούσαν κι είχαν τον Χέλντερλιν κρυμμένο στο γυλιό.

Καμιά ανοχή πια γι’ αυτή τη χώρα, κι ας ανεχόσουν κάποτε
σαν σύμμαχους στο σβέρκο της τους κολονέλους.

Χώρα που ζει πια δίχως δίκιο, με τη δύναμη αυτών που έχουν πάντα δίκιο
να της σφίγγει κάθε μέρα το ζωνάρι πιο σφιχτά.

Κι όμως απείθαρχη η Αντιγόνη μαυροφορεί - σ’ όλη τη χώρα
πενθοφορεί ο λαός της που κάποτε σε είχε φιλέψει, σε είχε δεχθεί.

Μα η κουστωδία του Κροίσου έχει στοιβάξει έξω απ’ τη χώρα,
στα δικά σου θησαυροφυλάκια, τα αστραφτερά μαλάματα.

Πιες, επιτέλους, πιες, αναβοούν των επιτρόπων οι χειροκροτητές,
μα ο Σωκράτης οργίλος σου γυρνά γεμάτο πίσω το ποτήρι.

Εν χορώ θα ρίξουν οι θεοί κατάρα σ’ ότι σου ανήκει,
μια κι είναι βούλησή σου τον Όλυμπό τους να πουλήσεις .

Ανούσια πια θα μαραζώσεις δίχως τη χώρα,
που το δικό της πνεύμα σε επινόησε, Ευρώπη.

(απόδοση στα ελληνικά: Σπύρος Μοσκόβου)

Αντιδράσεις

"Σε μια γλώσσα που θυμίζει τα γερμανικά του 18ου αιώνα, μιας εποχής πνευματικής ανάτασης στη Γερμανία, όπου ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αποτελούσε σημείο αναφοράς, ο Γκύντερ Γκράς αναδεικνύει με το νέο ποίημά του μια άλλη διάσταση στην όλη συζήτηση για την Ελλάδα που πάει να θυσιαστεί στο βωμό των δημοσιονομικών πολιτικών - τη διάσταση ότι η συνοχή της Ευρώπης βασίζεται κυρίως σε κοινές αξίες και σε κοινές πολιτισμικές ρίζες, ιδιαίτερα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό". Αυτή η εκτίμηση στο πρωϊνό μαγκαζίνο της Ραδιοφωνίας της Βρέμης είναι μια από τις πρώτες εμπεριστατωμένες αντιδράσεις που ακούστηκε στο πλαίσιο εκπομπής. Τα περισσότερα μίντια περιορίζονται στην ενημέρωση για το ποίημα στις ιστοσελίδες τους λόγω της αργίας της Πεντηκοστής τη Δευτέρα.
Πάντως, ακόμη και τα γερμανικά ΜΜΕ που μονίμως εκφράζονται αρνητικά για τον παρεμβατικό ποιητικό λόγο του Γκύντερ Γκρας στα πολιτικά δρώμενα δεν αμφισβητούν τη δυνατή λυρική υπόσταση του νέου ποίηματος για την “Ντροπή της Ευρώπης”, ενώ την αμφισβητούσαν στο προ μηνών επίμαχο ποίημά του για την πολιτική του Ισραήλ έναντι του Ιράν. Η μόνη πολιτική αντίδραση που έχουμε μέχρι στιγμής για το ποίημα είναι αυτή του προέδρου της επιτροπής ευρωπαϊκών υποθέσεων του γερμανικού κοινοβουλίου, Γκούντερ Κριχμπάουμ. “Δεν θα πρέπει να παίρνουμε πλέον τον Γκύντερ Γκρας και τόσο στα σοβαρά”, υποστήριξε σήμερα το πρωί στη γερμανική ραδιοφωνία ο Χριστιανοδημοκράτης πολιτικός, για να συμπληρώσει ότι η "Ευρώπη επέδειξε μεγάλη αλληλεγγύη στην Ελλάδα".

Πηγή