Εύθραυστη η παγκόσμια μεσαία τάξη

29/04/2014

Του Branko Milanovic*

Η μεσαία τάξη διεθνώς είναι εύθραυστη γιατί τα αρνητικά σοκ μπορούν να τη σπρώξουν εύκολα πίσω στη φτώχεια. Ο αντικειμενικός στόχος πρέπει να είναι η ανάπτυξη με αναδιανομή, για να αμβλυνθεί η παγκόσμια ανισότητα.

Η παγκοσμιοποίηση είναι μια βαθιά αντιφατική διαδικασία κι οι παράγοντες που σχετίζονται με αυτή δεν γίνονται επαρκώς αντιληπτοί ούτε από όσους την υπερασπίζονται, και αναμφίβολα ούτε από τους πολέμιους.

Μεταξύ των ετών 1980 και 2000, τα κατά κεφαλήν ΑΕΠ των χωρών απέκλιναν, καθώς οι φτωχές χώρες αναπτύσσονταν πιο αργά από τις πλούσιες. Γι' αυτό ευθύνονται η χαμένη δεκαετία (ή 20ετία) στη Λατινική Αμερική και στις μετακομμουνιστικές χώρες, αλλά και οι καταστροφές και οι πόλεμοι στην Αφρική.

Όμως μετά το 2000, τα πράγματα άλλαξαν. Αυτές οι τρεις περιοχές, και σίγουρα η Ασία αναπτύσσονταν ταχύτερα από τον πλούσιο κόσμο. Από την αρνητική πλευρά, υπήρξε μια σταθερή και σχεδόν παγκόσμια αύξηση στις εισοδηματικές ανισότητες εντός των κρατών, με σημαντική εξαίρεση τη Λατινική Αμερική.

Όσον αφορά, όμως, τον παγκόσμιο πληθυσμό και όχι τις χώρες, υπάρχει και κάτι θετικό. Η πρωτοφανής ανάπτυξη της Κίνας και, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, της Ινδίας, όπως και της υπόλοιπης Ασίας, έχει βγάλει εκατομμύρια ανθρώπους από την κατάσταση της φτώχειας. Για πρώτη φορά από τη βιομηχανική επανάσταση, η εισοδηματική ανισότητα μεταξύ των πολιτών του πλανήτη έχει μειωθεί.

Οπότε, κατά περίεργο τρόπο, ο πλανήτης αντιμετωπίζει σήμερα τις μεγαλύτερες ανησυχίες για την εισοδηματική ανισότητα εντός των κρατών - μολονότι η ανισότητα διεθνώς μειώνεται και η παγκόσμια φτώχεια έχει περιοριστεί στο μισό.

Αλλά η πτώση στην παγκόσμια φτώχεια και η αύξηση της «εύθραυστης μεσαίας τάξης», όπως ονομάζεται, είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.

Τα άτομα που ξέφυγαν από την απόλυτη φτώχεια (η οποία καθορίζεται ως $1,25 ανά άτομο την ημέρα) έχουν κατακλύσει τις τάξεις εκείνων που είναι σε ελαφρώς καλύτερη θέση - ακόμη και εκείνους που, με κάποια προσπάθεια, ταξινομούνται στην παγκόσμια μεσαία τάξη.

Αυτός ο όρος, όμως, μπορεί να δείχνει ένα επίπεδο άνεσης το οποίο δεν στοιχειοθετούν οι αριθμοί. Το μέσο εισόδημα διεθνώς το 2011, υπολογισμένο από τα αρχικά μεγέθη για νοικοκυριά που καλύπτουν το 80% του πλανήτη, είναι $5 την ημέρα (σε σύγκριση με κάτι παραπάνω από $4 το 2008).

Χρησιμοποιώντας τη στάνταρ προσέγγιση, που λαμβάνεται υπόψη σε εθνικό επίπεδο, η μεσαία τάξη απαρτίζεται από ανθρώπους με εισοδήματα από 25% χαμηλότερα από τον μέσο όρο (σε αυτήν την περίπτωση, λιγότερα από $4) έως 25% υψηλότερα ($6,5). Με αυτό το μέτρο, μόνο περίπου το 13% του πληθυσμού διεθνώς ανταποκρίνεται. Είναι ένα ποσοστό μικρότερο από εκείνο της Ονδούρας και της Γουατεμάλας, χώρες που συνήθως δεν σχετίζονται με ακμάζουσα μεσαία τάξη. Οπότε η σημασία της παγκόσμιας μεσαίας τάξης είναι κατά κάποιον τρόπο υπερτιμημένη.

Είναι επίσης μια εύθραυστη μεσαία τάξη, γιατί παραμένει σχετικά φτωχή. Ακόμη κι αν περιλάβουμε τις ομάδες της μεσαίας τάξης, που τα πραγματικά τους εισοδήματα αυξήθηκαν (σε ποσοστά) με τη μεγαλύτερη άνοδο μεταξύ των ετών 1988 και 2998 -δηλαδή ανθρώπων με εισοδήματα από $3 ως $16 την ημέρα- μόνο εκείνοι που βρίσκονται στο ανώτερο επίπεδο της κλίμακας υπερκαλύπτουν τη χαμηλότερη μεσαία τάξη στις πλούσιες χώρες. Όλοι οι άλλοι είναι φτωχότεροι.

Η παγκόσμια μεσαία τάξη είναι εύθραυστη με την έννοια ότι τα αρνητικά σοκ (μείωση στον αριθμό των ωρών εργασίας, αρρώστιες στην οικογένεια, αυξήσεις στις τιμές ακινήτων) μπορούν να τη σπρώξουν εύκολα πίσω κάτω από το όριο της φτώχειας.

Μια πρόσφατη έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη μεσαία τάξη της Λατινικής Αμερικής κατέληξε ότι μόνο αν το εισόδημα ξεπεράσει τα $10 την ημέρα μικραίνει η πιθανότητα να ξαναπέσουν στη φτώχεια - και μόνο τότε μπορούμε να πούμε ότι η οικογένεια έχει ξεπεράσει τα δεινά της φτώχειας.

Η ύπαρξη της μεσαίας τάξης διεθνώς, όσο κι αν είναι εύθραυστη, είναι μια μεγάλη επιτυχία της παγκοσμιοποίησης. Αυτή όμως η επιτυχία θα βαθύνει (μειώνοντας τις πιθανότητες να ξαναπέσουν σε φτώχεια) και θα διευρυνθεί (ανεβάζοντας περισσότερους στη διεθνή μεσαία τάξη); Αυτό εξαρτάται πάνω απ΄όλα από τη συνέχιση των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης σε μεγάλες, σχετικά φτωχές ακόμη, χώρες.

Αν και η προσοχή του κόσμου επικεντρώνεται στην Ασία, ο αυξανόμενος πληθυσμός στην Αφρική σημαίνει ότι το πεδίο όπου θα δοθεί η μάχη μείωσης της φτώχειας και θα διευρυνθεί η μεσαία τάξη μετακινείται προς τα εκεί. Συνολικά η Ασία και η Αφρική έχουν επιβιώσει αξιοθαύμαστα από τα χειρότερα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης. Αν δεν μειωθούν οι ρυθμοί ανάπτυξής τους, μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στην ανάπτυξη της παγκόσμιας μεσαίας τάξης.

Παραμένουν όμως μεγάλοι κίνδυνοι. Ποιος είναι ο ρόλος της εθνικής ανισότητας; Σε αυστηρά αριθμητικό επίπεδο, αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι υπάρχει πραγματική ανάπτυξη, η μεγαλύτερη ανισότητα επιβραδύνει τη μείωση της φτώχειας και πιθανόν την επέκταση της μεσαίας τάξης. Κάποιοι όμως πιστεύουν ότι χωρίς μεγαλύτερη ανισότητα δεν θα υπάρχει δυναμική ανάπτυξη. Αν και αυτό ίσως ισχύει για την Κίνα τα τελευταία 20 χρόνια, είναι αμφίβολο ότι η περαιτέρω ανάπτυξη στην ανισότητα εκεί θα είναι τόσο μετριοπαθής.

Ο κινεζικός δείκτης ανισότητας Gini είναι στο 44, ήδη ανώτερος από της Αμερικής. Μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω, βαθαίνοντας τις περιφερειακές και αστικές-επαρχιακές διαφορές, χωρίς να επιβραδυνθεί η επέκταση της μεσαίας τάξης; Η ινδική ανισότητα, που επί μακρόν θεωρείτο ότι βρίσκεται κάπου πάνω από τα 30 Gini, ίσως είναι και 50, αν συνυπολογιστούν τα έσοδα και όχι η κατανάλωση, που είναι και το επίπεδο της Λατινικής Αμερικής.

Πρόκειται λοιπόν για ανάπτυξη με αναδιανομή (φόρμουλα εξέλιξης από τη δεκαετία του 1970), που πρέπει να είναι ο αντικειμενικός στόχος στα επόμενα χρόνια, αν θέλουμε τόσο η φτώχεια διεθνώς όσο και η παγκόσμια ανισότητα να συνεχίσουν πτωτικά.

* Ο αρθρογράφος είναι επισκέπτης καθηγητής στο Graduate Center City University of New York και senior scholar στο Luxembourg Income Study.

Πηγή