Ανήκουστες αλήθειες για την «ελληνική κρίση»

10/5/2015

Του Μιχαήλ Στυλιανού

Στη μέγγενη της «ευρωπαϊκής ελεύθερης αγοράς»

Ανατομική ανάλυση του Τζορτζ Φρίντμαν, του περιώνυμου οίκου Στράτφορ

«Εγώ δεν βλέπω πώς η Ελλάδα μπορεί να αναρρώσει χωρίς τα μέτρα προστασίας της οικονομίας της που εφάρμοσε η Γερμανία και οι ΗΠΑ κατά την πρώτη περίοδο της ανάπτυξής τους».

Καθώς η πενταετής εφιαλτική κατρακύλα των αφαιμάξεων, των ψευδολογιών και της αυταπάτης φαίνεται να πλησιάζει στο τέρμα της, με σύγκρουση στον αδυσώπητο γρανίτη της αλήθειας, ένα πολύκροτο, αφυπνηστικό κείμενο βαρυσήμαντης γραφίδας απεκρύβη επιμελώς από την ελλαδική κοινή γνώμη.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε προ δεκαπενθημέρου. Συντάκτης του ο Τζορτζ Φρίντμαν, ιδρυτής και διευθυντής της ενημερωτικής επιχείρησης Στράτφορ, που πολλοί θεωρούν αγωγό πληροφοριών της CIA προς δημοσίευση. Ηγετικοί κύκλοι παντού ψάχνουν σ' αυτές το γεωπολιτικό «δελτίο καιρού». Στην Ελλάδα (και αλλού) διαβάζεται από άλλους ως ευαγγέλιο και από άλλους με την επιφύλαξη των κινήτρων της εταιρείας. Το συγκεκριμένο όμως άρθρο είχε μια σφραγίδα προσωπικού αισθήματος.

Το άρθρο αφορά τα βαθύτερα αίτια της ελληνικής κρίσης, τη θεμελιώδη παθογένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την εξ αυτής αναπόδραστη μοίρα εξάρτησης και υποτέλειας των ασθενέστερων κρατών στο ισχυρότερο, την αφετηριακή και επαυξανόμενη υπεροχή της Γερμανίας στον εσωτερικό ανταγωνισμό και τη μόνη οδό διεξόδου της Ελλάδος και άλλων ασθενεστέρων χωρών από τον μαρασμό και την υποδούλωση.

Το άρθρο είναι μακροσκελές (9 σελίδες, 2.500 λέξεις), αποκαλυπτικό και διδακτικό. Αξίζει μελέτης από όσους αναζητούν την αλήθεια, τη γνώση και την κατανόηση όσων συμβαίνουν και όσων επίκεινται. Εδώ, ο χώρος επιτρέπει την κατά το δυνατόν συντομότερη και πιστότερη σύνοψή του στα εξής:

Αρχίζοντας με την ελληνική κρίση και το σφυροκόπημα απειλών από τους δανειστές, ο Φρίντμαν γράφει ότι η Ελλάδα πρέπει να ζυγίσει εάν θα είναι σε καλύτερη θέση πληρώνοντας εντός των προθεσμιών και παίρνοντας νέα δάνεια ή παύοντας να πληρώνει και αποδεχόμενη το τίμημα. Εάν πληρώσει και δεχθεί τους όρους των δανειστών και εισπράξει τη νέα δόση, θα πετύχει μόνο να αναβάλει τη σύγκρουση και το αδιέξοδο. Λύνεται, όμως, έτσι το βασικό πρόβλημα της Ελλάδος, η μη βιώσιμη δομή του χρέους της;

Παραπέμποντας στα παραδείγματα της Αργεντινής και της American Airlines, ο Φρίντμαν παρατηρεί ότι η χρεοκοπία δεν συνοδεύεται απαραίτητα από απώλεια πρόσβασης στις πιστωτικές αγορές. Αναφέρει ότι οι Έλληνες θα μπορούσαν να τυπώσουν δραχμές (κατά το προηγούμενο της Ουγγαρίας) και να ανακοινώσουν (όχι να προτείνουν, τονίζει) ότι το χρέος τους θα πληρωθεί σε αυτό το νόμισμα. Το ευρώ θα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στην Ελλάδα και να είναι νόμιμο νόμισμα, αλλά η κυβέρνηση θα πλήρωνε τα χρέη της σε δραχμές.

Η ουγγρική κυβέρνηση ενήργησε έτσι για την αποπληρωμή στεγαστικών δανείων που είχαν συναφθεί με ρήτρα ελβετικού φράγκου, όταν οι κάτοχοί τους απειλήθηκαν με κατάσχεση από τις ξένες τράπεζες, μετά την υποτίμηση του φιορινιού σε σχέση με το ελβετικό νόμισμα. Οι τράπεζες αναγκάστηκαν να το δεχθούν.

Του ερωτήματος που υφέρπει στη συζήτηση -«μέσα ή έξω από το ευρώ;»- προηγούνται -γράφει ο Φρίντμαν- δύο βασικά ερωτήματα: Πρώτον, μέσα ή έξω από το ευρώ, πώς μπορεί πλέον η Ελλάδα να πληρώνει τα χρέη της χωρίς να προκαλέσει κοινωνικό χάος; Και δεύτερο και σημαντικότερο: Πώς μπορεί η Ελλάδα να ξαναζωντανέψει την οικονομία της; Υπό συνθήκες όπου βγαίνεις καθημαγμένος από τη μια πληρωμή πριν μπεις στην άλλη, από το ένα σφυροκόπημα απειλών της Γερμανίας και του ΔΝΤ στο επόμενο, η Ελλάδα και άλλες χώρες δεν μπορούν να ζήσουν ως φυσιολογικά, συνεκτικά κράτη. Λαμβάνοντας, δε, υπόψη την ευρωπαϊκή ιστορία, βλέπουμε ότι παρατεταμένη οικονομική δυσλειτουργία οδηγεί σε πολιτικό εξτρεμισμό και αστάθεια - πρόβλημα βαρύνουσας σημασίας τόσο για τον οφειλέτη όσο και για τους δανειστές.

Ο Φρίντμαν σημειώνει ότι έχουν σχεδόν εγκαταλειφθεί οι προφάσεις ότι πρόκειται για σύγκρουση μεταξύ Ελλάδος και ΕΕ. Είναι συνεχώς φανερότερο ότι μακροπρόθεσμα η αντιπαράθεση είναι με τη Γερμανία και βραχυπρόθεσμα με το ΔΝΤ.

Η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έχει περιορισμένο πεδίο ελιγμών. Ήρθε στην εξουσία όταν τα καθιερωμένα ευρωκρατικά κόμματα έχασαν τη νομιμοποίησή τους, επειδή έδειχναν να νοιάζονται περισσότερο για να μείνουν στην ευρωζώνη παρά για την εκτινασσόμενη ανεργία και τις δραστικές περικοπές στους μισθούς. Οι Έλληνες θέλουν να μείνουν στο ευρώ, αλλά χωρίς να πληρώσουν το τίμημα. Αλλά, τελικά, δεν μπορούν να πληρώσουν και η συζήτηση μένει μετέωρη.

Οι Γερμανοί λογαριάζουν ότι μια ελληνική παύση πληρωμών χωρίς τραγικές συνέπειες θα ενθαρρύνει πειρασμούς και σε άλλες χρεώστριες χώρες, προκαλώντας διαδικασία ντόμινο. Το ΔΝΤ εμμένει στο δικό του μοντέλο λιτότητας, στο οποίο προσδίδει τον χαρακτήρα και ηθικής υποχρέωσης.

Κατά τον Φρίντμαν, στη ρίζα του ελληνικού προβλήματος είναι το ελεύθερο εμπόριο και το μέλλον του στην ΕΕ. Υπενθυμίζει ότι στη σύλληψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν η ιδέα του ελευθέρου εμπορίου, ως κινητήριας δύναμης γενικής ανάπτυξης (και επομένως ενότητας και αλληλεγγύης), στηριζόμενη στη θεωρία / ιδεολόγημα που διατύπωσε ο Δαβίδ Ρικάρντο το 1817 περί συγκριτικού πλεονεκτήματος. Ο Ρικάρντο υποστήριζε ότι το ελεύθερο εμπόριο είναι επωφελές για όλους επειδή κάθε χώρα θα συγκέντρωνε την παραγωγική και εξαγωγική της προσπάθεια στα προϊόντα όπου είχε το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην εξωτερική αγορά. Θα προέκυπτε έτσι εσωτερική εξειδίκευση και εξωτερικός καταμερισμός, γενική αύξηση του εμπορίου και αύξηση των εσόδων για όλους.

Η θεωρία είναι κατ' αρχάς σωστή -γράφει ο Φρίντμαν-, αλλά είναι ατελής όταν υπολαμβάνει ένα έθνος (πολλώ δε μάλλον μια ένωση κρατών) ως ενιαίο υποκείμενο και όχι ως ενότητα διακριτών και διαφορετικών συμφερόντων. Και γι' αυτό έχει καλά αλλά και ολέθρια αποτελέσματα.

Η θεωρία του Ρικάρντο παραβλέπει τρία προβλήματα. Το πρώτο είναι ο παράγων του χρόνου. Ανάλογα με την αξία των πλεονεκτημάτων που διαθέτει κάθε έθνος, αντίστοιχα με το επίπεδο ανάπτυξής του, άλλα έθνη θα πλουτίσουν και γρήγορα με το ελεύθερο εμπόριο και άλλα θα επιτύχουν λιγότερο και σε πολύ μεγαλύτερο χρόνο - που μπορεί να είναι και γενεές. Και η απόσταση μεταξύ τους, που συνεχώς θα αυξάνεται, δημιουργεί δύο άλλα πολύ σοβαρά προβλήματα:

Άνισοι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης καθιστούν την ταχύτερα αναπτυσσόμενη χώρα ισχυρότερη από τη βραδύτερα αναπτυσσόμενη. Και αυτή η ισχύς, που είναι επίσης γεωπολιτική και στρατιωτική, μπορεί να περιαγάγει ασθενέστερα οικονομικώς έθνη όχι μόνο σε θέση υποτέλειας αλλά και σε συνθήκες περαιτέρω μείωσης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων τους και σε κατάσταση αναπηρείας σε τομείς άσχετους με την οικονομία.

Τελευταίο πρόβλημα είναι η άνιση κατανομή του πλούτου στο εσωτερικό των εθνών. Ανάλογα με τις εσωτερικές πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, τίποτα δεν αποκλείει ακραίες διακρίσεις στον τρόπο κατανομής του πλούτου, με ελάχιστους πολύ πλούσιους και πολλούς πολύ φτωχούς ανθρώπους. Κάτι με το οποίο δεν ασχολείται ο νόμος του Ρικάρντο, αφού δεν τον αφορά.

Στην ΕΕ, η εφαρμογή του ελεύθερου εμπορίου, στη βάση -υποτίθεται- του νόμου του συγκριτικού πλεονεκτήματος, αναδεικνύει τα παραπάνω προβλήματα και τις συνέπειές τους. Η Γερμανία βλέπει τα αποτελέσματα ταχύτερα από την Ελλάδα. Και όπως η οικονομική ισχύς εκτείνεται και σε άλλους τομείς, η ισχύς της Γερμανίας περιορίζει τις δυνατότητες της Ελλάδος, προκαλεί μια χρόνια δυσλειτουργία αυτής της χώρας και διαιωνίζει την υποτέλειά της. Αλλά και η απόδοση οποιουδήποτε πλεονεκτήματος διαθέτει η Ελλάδα διανέμεται στον πληθυσμό της άνισα.

Επιπλέον, ο νόμος του συγκριτικού πλεονεκτήματος δεν λειτουργεί στην Ευρώπη. Η Γερμανία δεν καθοδηγείται από τη θεωρία του Ρικάρντο, αλλά από τις δικές της ανάγκες. Δεν περιορίζεται στην εξαγωγή των προϊόντων της με το συγκριτικό πλεονέκτημα (ποιότητας και κόστους) στην εσωτερική της αγορά. Εξάγει όλα της τα προϊόντα, που είναι ανταγωνιστικά στην εξωτερική αγορά, επιτυγχάνοντας εκπληκτικό ποσοστό εσόδων, άνω του 50% του ΑΕΠ - το μισό από εξαγωγές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Φρίντμαν προσθέτει ότι η Γερμανία, μετά τον πόλεμο, είχε εφαρμόσει μέτρα προστασίας της ανασυγκροτούμενης βιομηχανίας της από τον αμερικανικό συναγωνισμό, ενώ η Ελλάδα δεν διαθέτει σήμερα τέτοια προστασία (περιορισμών στις εισαγωγές).

Αυτά απεικονίζουν γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως είχε ιχνογραφηθεί στην αρχική της σύλληψη, πάσχει από μέγιστες ανισότητες μεταξύ των εθνών ως προς την ταχύτητα συσσώρευσης πλούτου, καθώς περιλαμβάνει έθνη που δεν συμπεριφέρονται όπως προέβλεπε η θεωρία και προκαλεί γεωπολιτικές ανισορροπίες εξωτερικά και κοινωνική εξάρθρωση εσωτερικά.

«Γι' αυτό ισχυρίζομαι», γράφει ο Φρίντμαν, «ότι το Sturm und Drang* για το χρέος της Ελλάδος και το μέλλον του ευρώ δεν είναι η ουσία. Εγώ δεν βλέπω πώς η Ελλάδα μπορεί να αναρρώσει χωρίς τα μέτρα προστασίας της οικονομίας που εφάρμοσε η Γερμανία και οι ΗΠΑ κατά την πρώτη περίοδο της ανάπτυξής τους. Το πρόβλημα δεν είναι το ευρώ, αλλά το ελεύθερο εμπόριο, το οποίο η Γερμανία -περισσότερο από κάθε άλλη χώρα- έχει ανάγκη για την ευημερία της , αφού από αυτό εξαρτάται το μισό από το εθνικό της εισόδημα.

Αυτός είναι ο λόγος που, οσοδήποτε και αν βρυχώνται οι Γερμανοί, δεν είναι το Grexit που φοβούνται, αλλά την ύψωση φραγμών προστασίας της ελληνικής ανασυγκρότησης. Εάν επιτρέψουν στους Έλληνες ευρύτερα μέτρα από τους σημερινούς αγροτικούς δασμούς και επιδοτήσεις, πού θα σταματήσει το πράγμα; Και αν δεν τους τα επιτρέψουν και η Ελλάδα καταρρεύσει κοινωνικά, που θα σταματήσει η αναταραχή;».

«Ανάλογα με τις συνθήκες», καταλήγει ο Φρίντμαν, «το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να είναι θαυμάσιο ή ολέθριο, κάποτε μάλιστα και τα δύο μαζί».

*Sturm und Drang = Επίθεση και ορμή, από τη γερμανική στρατιωτική ορολογία, που δηκτικά χρησιμοποιεί εδώ ο Φρίντμαν.

Πηγή