Μην κατηγορείτε την Άνγκελα Μέρκελ για τους πρόσφυγες

2/10/2015

Του Philip Stephens

Οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης έχουν χάσει την εμπιστοσύνη των πολιτών και αυτό αποδεικνύεται και στο προσφυγικό αφήνοντας πολιτικό χώρο στους λαϊκιστές. Το τεράστιο πρόβλημα απαιτεί συλλογικές λύσεις από τα κράτη μέλη

Για όλα φταίει η Άνγκελα Μέρκελ. Αν η Γερμανίδα καγκελάριος δεν είχε απλώσει το χέρι καλωσορίζοντάς τους, η παλίρροια των προσφύγων θα είχε αλλάξει κατεύθυνση. Οι Σύροι θα σταματούσαν έκπληκτοι στο δρόμο από τη Δαμασκό. Οι Ιρακινοί, οι Αφγανοί, οι Ερυθραίοι και οι υπόλοιποι θα δυνάμωναν και θα αποδέχονταν γαλήνια την πείνα και το θάνατο στην πατρίδα τους. Προφανές, πραγματικά.

Η αντίδραση της Ευρώπης στην προσφυγική κρίση έχει περιοριστεί στη δραστηριότητα της μετατόπισης – ένα μη εποικοδομητικό κρυφτό με –εκτός ενός ή δύο- τους πολιτικούς συνήθως να κρύβονται. Οι εκατοντάδες χιλιάδες Σύροι που διαφεύγουν τους βομβαρδισμούς και τους αποκεφαλισμούς δε χρειάστηκαν την άδεια της κ. Μέρκελ για να ανέβουν στις βάρκες που τους υπόσχονταν μία νέα ζωή. Ούτε θα αποθαρρύνονταν στην μακρά πορεία τους από τις συρμάτινες περιφράξεις σε μία, δυσάρεστη γωνιά της ηπείρου.

Οι δυνάμεις που κινούν τη μεγαλύτερη μετακίνηση ανθρώπων που έχει δει η Ευρώπη από τη δεκαετία του 1940, επίσης δε δίνουν σημασία στις αλληλοκατηγορίες που εξοστρακίζονται ανάμεσα στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Το πικρό επιχείρημα σχετικά με το πώς να «διαμοιραστούν» 120.000 αιτούντες ασύλου, μοιάζει σχεδόν διεστραμμένο όταν ακολουθεί από πολύ κοντά ένα ακόμη εκατομμύριο.

Αυτή η χρονιά έχει δει τη συγχώνευση τριών διακριτών ροών μετανάστευσης. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι από τα προβληματικά μέρη της Αφρικής διασχίζουν τη Μεσόγειο εδώ και αρκετά χρόνια. Σε αυτούς προστέθηκε το 2014 μεγάλος αριθμός ανθρώπων από τα δυτικά Βαλκάνια, οι οποίοι βαρέθηκαν να περιμένουν να τους προσκαλέσουν στην ΕΕ. Κανείς δε θα έπρεπε να εκπλήσσεται που οι Σύροι και οι Ιρακινοί που εκτοπίστηκαν από τον πόλεμο, το έχουν πλέον πάρει απόφαση πως είχαν επενδύσει αρκετά στη μάταιη ελπίδα πως θα επιστρέψουν στο σπίτι τους κάποια μέρα.

Πριν από ένα χρόνο μπορεί να ήταν ακριβές να πει κανείς ότι, στο σύνολο, οι λεγόμενοι οικονομικοί μετανάστες ήταν η πλειοψηφία. Τώρα η ζυγαριά γέρνει προς τους πρόσφυγες. Το μέγεθος της πρόκλησης είναι τεράστιο. Οι αριθμοί μπορεί να μειωθούν κατά τη διάρκεια του χειμώνα –λόγω του καιρού στις θάλασσες του Αιγαίου και της Μεσογείου- αλλά κανείς δε θα έπρεπε να φανταστεί ότι η εισροή αυτού του καλοκαιριού είναι ένας κύκλος που θα κλείσει. Η τάξη έχει καταρρεύσει εντελώς σε μεγάλο τμήμα της Μέσης Ανατολής και το Μάγκρεμπ. Το Κέρας της Αφρικής έχει κοπεί στα δύο από τις συρράξεις. Οι ισλαμιστές εξτρεμιστές απειλούν την ασφάλεια τμημάτων της δυτικής Αφρικής. Η διαφυγή στην Ευρώπη φαίνεται να είναι η μοναδική επιλογή.

Οι λαϊκιστές της ξενοφοβικής δεξιάς άρπαξαν την ευκαιρία. Χρόνια οικονομικής δυσπραγίας τους προσέφεραν γόνιμο έδαφος. Κανείς δε μπορεί να εκπλήσσεται από την ελκυστικότητά τους στους Ευρωπαίους που φοβούνται για το βιοτικό επίπεδο και τις δουλειές τους. Όσο καλά και αν διαχειριστεί κανείς την εισροή μεταναστών, πιέσεις και μετακινήσεις είναι αναπόφευκτες. Μία φιλελεύθερη θεώρηση των υποχρεώσεων της Ευρώπης απέναντι στους πρόσφυγες (και, συμπτωματικά, στη μακροπρόθεσμη ανάγκη της για μετανάστες εργαζόμενους) δε θα έπρεπε να ήταν να κλείνουμε τα μάτια στην αποδιοργάνωση των μετακινήσεων σε τέτοιο βαθμό. Από εκεί και πέρα, είναι ακόμη πιο ξεκάθαρο το ότι η οργισμένη εθνικιστική πολιτική του «εμείς και αυτοί» δεν έχει λύσεις να δώσει. Δε μπορείς να χτίσεις έναν τοίχο γύρω από την Ευρώπη.

Το εξοργιστικό στην παραπαίουσα αντίδραση της ΕΕ αυτό το καλοκαίρι είναι ότι όλοι γνωρίζουν το πώς θα μπορούσε να διευθετηθεί καλύτερα η εισροή. Βραχυπρόθεσμα, επιτακτική πρέπει να είναι η εξάπλωση του βάρους και –αυτό είναι ζωτικής σημασίας- η διασφάλιση ότι το έργο της οργάνωσης των νεοφερμένων δε θα αφεθεί σε μεμονωμένες πόλεις και δήμους. Οι κυβερνήσεις πρέπει να παρακάμψουν τους δημοσιονομικούς τους κανονισμούς ώστε να λειτουργήσει η ενσωμάτωση – αλλιώς ας είναι έτοιμες να πληρώσουν το τίμημα της ανόδου του λαϊκισμού.

Ούτε υπάρχει κάτι μαγικό σχετικά με το επόμενο βήμα. Ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έχει δώσει μία χρήσιμη λίστα: Διασφάλιση εκ νέου του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης. Θέσπιση κέντρων κοινής υποδοχής για την αναγνώριση των πραγματικών προσφύγων. Χρηματοδότηση στρατοπέδων σε Τουρκία, Λίβανο και Ιορδανία. Και, ναι, ακόμη περισσότερο οικονομικό και πολιτικό βάρος της Ευρώπης στις ειρηνευτικές προσπάθειες που έχουν σταματήσει, από τη Συρία μέχρι τη Σομαλία και τη Λιβύη. Το ένα δις ευρώ που έχει τοποθετηθεί μέχρι στιγμής σε αυτό το έργο, θα έπρεπε να θεωρείται μικρή προκαταβολή.

Αυτό που ενώνει αυτά τα μέτρα είναι η επιτακτική ανάγκη για συνεργασία. Η εθνικιστική ρητορική δεν μπορεί να φέρει εθνικές λύσεις. Η συνεργασία αποτελεί το στόχο της ΕΕ. Η ιδρυτική αντίληψη ήταν ότι τα κράτη μπορούν να επιτύχουν καλύτερα τους εθνικούς τους στόχους με την οργάνωση μίας κοινής κυριαρχίας. Από καιρό σε καιρό, αυτό έχει ενδυθεί την υπερβολική γλώσσα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, των αξιών και της αλληλεγγύης. Ο ουσιαστικός κινητήρας του εγχειρήματος, ωστόσο, ήταν πάντα η επίτευξη των εθνικών στόχων.

Στην αρχή, ο κατευθυντήριος στόχος ήταν η αποφυγή του πολέμου –καταρρίπτοντας την πιθανότητα μίας τρίτης πυρκαγιάς σε όλη την ήπειρο και χτίζοντας ταυτόχρονα ένα οχύρωμα έναντι του σοβιετικού κομμουνισμού. Πιο πρόσφατα, κινητήριες δυνάμεις ήταν η κοινή ευημερία και, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η εξαγωγή της σταθερότητας και της δημοκρατίας στα πρώην κομμουνιστικά κράτη.

Η λογική της συνεργασίας είναι τόσο σαγηνευτική όσο ήταν πάντα. Η σταθεροποίηση του ευρώ ή η εξασφάλιση του ελέγχου στη μετανάστευση απαιτούν την ίδια νοοτροπία πεφωτισμένης ιδιοτέλειας. Το μεγάλο πρόβλημα της ΕΕ είναι ότι έχει αντιστραφεί η πολιτική δυναμική. Εκλογικά σώματα πρόθυμα να μοιραστούν την εθνική εξουσία σε καλούς καιρούς, έχουν ωθηθεί στην προσπάθεια να την πάρουν πίσω σε κακούς. Όταν οι εθνικές κυβερνήσεις θεωρείται πως αποτυγχάνουν, αυτός ο κύκλος γυρνάει άλλη μία φορά προς το χειρότερο.

Δεν θα είναι καθόλου εύκολο να σπάσει ο κύκλος. Οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης έχουν χάσει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Σε στιγμές μεγάλης πίεσης, οι απλές λύσεις των λαϊκιστών μπορεί να μοιάζουν τόσο γοητευτικές όσο είναι δόλιες. Γι' αυτό το λόγο εφευρέθηκε η ΕΕ. Οι σημερινοί ηγέτες έχουν οδυνηρά κοντή μνήμη.

Πηγή