Ο νέος Ιταλός τεχνοκράτης πρέπει να σκεφτεί σαν λαϊκιστής

30/5/2018

Του Martin Sandbu

Ο Κοταρέλι θα μπορούσε να εφαρμόσει ορισμένες από τις πολιτικές που προτείνουν τα λαϊκιστικά κόμματα. Η ανάγκη για μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους και μια μικρή δημοσιονομική χαλάρωση. Γιατί πρέπει να συνεχιστεί η αντιπαράθεση με τις Βρυξέλλες.

Το βέτο του Ιταλού προέδρου Σέρτζιο Ματαρέλα στην επιλογή της υπό διαμόρφωσης λαϊκιστικής κυβέρνησης για τη θέση του υπουργού Οικονομικών, ενός σκληρού επικριτή του ευρώ, μπορεί να είχε ως στόχο να αποτρέψει μια επανάληψη της κρίσης που έπληξε τα ιταλικά ομόλογα τη διετία 2011-12.

Αν είναι όντως έτσι, η κίνηση γύρισε μπούμερανγκ. Οι επενδυτές αντέδρασαν σήμερα το πρωί πουλώντας μαζικά ιταλικά ομόλογα.

Ο λόγος είναι προφανής. Μετά την άρνηση του Κινήματος των Πέντε Αστέρων και της Λέγκας του Βορρά να αλλάξουν την επιλογή τους για τον υπουργό Οικονομικών, η Ιταλία οδεύει σε νέες εκλογές, με τον πρώην οικονομολόγο του ΔΝΤ, Κάρλο Κοταρέλι, να έχει λάβει εντολή να σχηματίσει ως τεχνοκράτης πρωθυπουργός μια υπηρεσιακή κυβέρνηση. Είναι ξεκάθαρο ότι οι αγορές ανησυχούν περισσότερο για μια νέα προεκλογική καμπάνια με δύο αντίπαλα στρατόπεδα υπέρ και κατά του ευρώ και την πιθανότητα οι λαϊκιστές να τα πάνε ακόμα καλύτερα στις εκλογές του Μαρτίου.

Οι επενδυτές έχουν δίκιο και όλοι οι φίλοι της Ιταλίας και της Ευρώπης πρέπει να αντιμετωπίσουν ως πιο απειλητική εξέλιξη μια νέα εκλογική αναμέτρηση από την προοπτική ενός ευρωσκεπτικιστική υπουργού Οικονομικών. Η τελευταία εξέλιξη προσφέρει έτοιμο το αφήγημα της καμπάνιας των λαϊκιστικών κομμάτων: είναι πλέον δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς την κατηγορία ότι οι φιλοευρωπαϊκές τεχνοκρατικές ελίτ μπλόκαραν την επιλογή του λαού για πιο ευρωσκεπτικιστικές πολιτικές. Μια άποψη είναι πως αυτό ήταν από την αρχή το σχέδιο του Ματέο Σαλβίνι, του ηγέτη της Λέγκας, μακράν του πιο αντιευρωπαϊκού από τα δύο κόμματα. Η Λέγκα έχει εκτιναχτεί στις δημοσκοπήσεις και θα έχει την αυτοπεποίθηση να κατέβει με μια πλατφόρμα που θα είναι πιο ξεκάθαρα κατά του ευρώ.

Αν ο Κοταρέλι θέλει να κάνει αυτό που είναι καλύτερο για την ιταλική οικονομία, πρέπει να κάνει ό,τι μπορεί για να αποσυμπιέσει αυτή την πολιτική αλυσιδωτή αντίδραση. Όσο δύσκολο και αν φαίνεται, πρέπει να πάει κόντρα στα ένστικτά του και να προτείνει να εφαρμοστούν τα καλύτερα σημεία της ατζέντας στην οποία είχαν συμφωνήσει τα δύο κόμματα πριν το προεδρικό βέτο.

Συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει τα τέσσερα παρακάτω πράγματα. Πρώτον, να δεσμευτεί στη μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους προς την κατεύθυνση που υποδεικνύουν οι ιδέες των Πέντε Αστέρων για κάποιου είδους βασικό εισόδημα. Το τρέχον ιταλικό σύστημα επιδομάτων είναι παράλογο από την άποψη ότι δίνει πολύ υψηλότερα επιδόματα σε πολίτες με υψηλά εισοδήματα από ό,τι με χαμηλά εισοδήματα. Αυτό μπορεί να διορθωθεί και να βελτιωθεί -προς όφελος των πιο φτωχών ψηφοφόρων- με ένα εύλογο κόστος.

Δεύτερον, να μειώσει τη φορολόγηση του εισοδήματος με τρόπο που θα δικαιώνει την κύρια πολιτική πρόταση της Λέγκας για επίπεδο φορολογικό συντελεστή. Οι φόροι στη μισθοδοσία και στην κοινωνική ασφάλιση μπορεί να αποτελούν έναν καλύτερο στόχο για τη μείωση του υψηλού κόστους απασχόλησης της Ιταλίας (τη «φορολογική σφήνα» στην εργασία) από ό,τι ο φόρος εισοδήματος, αλλά μια απλοποίηση σε συνδυασμό με μια μείωση θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως μια εκπλήρωση των προτεραιοτήτων της Λέγκας στον τομέα αυτό.

Τρίτον, να χρηματοδοτήσει ένα μέρος των παραπάνω με μια μέτρια αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος.

Ο Κοταρέλι, ως ειδικός στα δημόσια οικονομικά και πρώην επικεφαλής ελέγχου των δημόσιων δαπανών, γνωρίζει πού να εντοπίσει τις λιγότερο επιβλαβείς περικοπές, ώστε να βρει πόρους για αυτές τις νέες προτεραιότητες, αλλά θα έπρεπε να επιτρέψει μια μικρή αύξηση του δανεισμού για να χρηματοδοτήσει τις δύο παραπάνω πολιτικές. Το έλλειμμα ανήλθε μόλις στο 2,3% του ΑΕΠ πέρυσι και το (αντικειμενικά τεράστιο!) χρέος βρίσκεται σε καθοδική τροχιά. Είναι μια καλή στιγμή για να λάβει η ιταλική οικονομία την τόνωση που χρειάζεται: η ανεργία παραμένει 5 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από εκεί που βρισκόταν πριν από μια δεκαετία, όταν ξέσπασε η παγκόσμια κρίση.

Μια δημοσιονομική τόνωση θα επιτάχυνε την ανάπτυξη, η οποία με τη σειρά της θα ελάφρυνε το βάρος του χρέους, δυνητικά περισσότερο από ό,τι θα το αύξανε το μεγαλύτερο έλλειμμα, δεδομένου του πώς λειτουργεί η αριθμητική του χρέους όταν είναι υψηλότερα τα επίπεδα του χρέους.

Τέταρτον, αυτό θα έπρεπε να δικαιολογηθεί κόντρα στους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε. Είναι κάτι που μπορεί να γίνει: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ανεχτεί υψηλότερα και πιο επίμονα ελλείμματα σε άλλες χώρες όπως η Ισπανία. Αν και το χρέος ήταν κάπως χαμηλότερο στις περιπτώσεις αυτές, ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη (και ως εκ τούτου και στο βάρος του χρέους) θα ήταν μεγαλύτερος στην Ιταλία, η οποία θα ξεκινούσε από ένα πιο χαμηλό έλλειμμα. Η Ρώμη πρέπει επίσης να συνεχίσει την ορθή και πολυετή αντίθεσή της στη μέθοδο των Βρυξελλών για τον υπολογισμό των διαρθρωτικών ελλειμμάτων και της δυνητικής ανάπτυξης, που τιμωρεί χώρες όπως η Ιταλία. Υπάρχουν καλά επιχειρήματα για μια πιο κεϋνσιανή ερμηνεία των κανονισμών της Ευρωπαϊκής Συνθήκης.

Αλλά πέρα από αυτά τα τεχνικά σημεία, αυτή είναι μια πολιτική προτεραιότητα. Είναι ήδη αργά, αλλά η Ρώμη πρέπει να συμβάλει στη συζήτηση για τη μεταρρύθμιση της ευρωζώνης, η οποία θεωρητικά θα κριθεί στη Σύνοδο που θα πραγματοποιηθεί σε ένα μήνα από τώρα. Ως εκπρόσωπος της Ιταλίας, ο Κοταρέλι πρέπει να πιέσει για μεγαλύτερη δημοσιονομική ευελιξία σε εθνικό επίπεδο, ευθυγραμμιζόμενος με τις διεκδικήσεις των Πέντε Αστέρων και της Λέγκας. Θα μπορούσε να το απαιτήσει ως αντάλλαγμα για μια πιο επιθετική προσέγγιση στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στους ισολογισμούς των ιταλικών τραπεζών, ένα πρόβλημα που έχει καθυστερήσει την πρόοδο στις μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη.

Μια οριστική εκκαθάριση του τραπεζικού συστήματος, με την αναγκαία αναδιάρθρωση και αποζημίωση των «απλών ανθρώπων» αλλά όχι των μεγάλων επενδυτών, είναι κατάλληλη για την Ευρώπη και την Ιταλία και θα ικανοποιήσει επίσης και τους ψηφοφόρους των λαϊκιστών.

Τίποτα από αυτά δεν είναι πιθανό να συμβεί, εν μέρει γιατί τα λαϊκιστικά κόμματα θα το αντιμετωπίσουν ως αυτό που είναι: μια προσπάθεια αποκλιμάκωσης της πολιτικής έντασης στην Ευρώπη. Αλλά αυτό από μόνο του -και οι πολιτικές αυτές καθ' αυτές- θα ήταν κάτι καλό για την Ιταλία και την Ευρώπη.

Ο Κοταρέλι θα έκανε καλά να το δοκιμάσει.

Πηγή