Τι είναι το ευρωομόλογο και πώς λειτουργεί

26/5/2012

Σε πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης εντός του γαλλογερμανικού άξονα εξελίσσεται η εντεινόμενη συζήτηση για το ευρωομόλογο, υπό το βάρος της κλιμακούμενης κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη με επίκεντρο την Ελλάδα.

Eπιχειρείtai μια ανάλυση στο ιδιαίτερα σύνθετο αυτό θέμα, που πολλοί στην Ελλάδα σπεύδουν να θεωρήσουν «πανάκεια» εν μέσω της προεκλογικής περιόδου, παραβλέποντας όμως ουσιαστικές παραμέτρους και κυρίως ότι σε κάθε περίπτωση, ακόμη και εάν αύριο εκδιδόταν το ευρωομόλογο με τις καλύτερες προϋποθέσεις, η χώρα δεν θα μπορούσε να αποφύγει πολυετή δημοσιονομική κηδεμονία από την Ε.Ε.

Τι είναι το ευρωομόλογο;
Στην ιδανική του μορφή του το ευρωομόλογο θα ήταν το μέσο για να εξυπηρετείται συλλογικά το ευρωπαϊκό χρέος. Δηλαδή, με την έκδοσή του θα έμπαινε τέλος στις εκδόσεις εθνικών κρατικών ομολόγων στην Ε.Ε. και ο δανεισμός των κρατών θα γινόταν με ευρωομόλογα, τα οποία θα εγγυώνται από κοινού τα 17 κράτη - μέλη. Με την υιοθέτησή τους θα μπορούσε να δημιουργηθεί η δεύτερη σε μέγεθος, μετά την αμερικανική, παγκόσμια αγορά ομολόγων, η οποία ιδανικά εξαιτίας του μεγέθους της και της ρευστότητάς της θα διασφάλιζε σχετικά χαμηλά επιτόκια δανεισμού.

Γιατί κάτι τέτοιο δεν συναντά ευρεία συναίνεση στην Ευρώπη;
Βασικός πολέμιος της συλλογικοποίησης του ευρωπαϊκού χρέους με τον τρόπο που περιγράφεται παραπάνω, αλλά και με άλλους λιγότερο ριζοσπαστικούς τρόπους, παραμένει η Γερμανία, η οποία θα πρέπει να υποστεί ακριβότερο δανεισμό από αυτόν που απολαμβάνει σήμερα για να μπορούν να εξυπηρετούν φθηνότερα το χρέος τους οι πιο προβληματικές οικονομίες: Η κοινή εξυπηρέτηση όλων των δανείων των κρατών - μελών, εάν εκδιδόταν αύριο ευρωομόλογο, θα ενσωμάτωνε μεγαλύτερο επενδυτικό κίνδυνο από αυτόν που αποδίδουν σήμερα οι επενδυτές στη Γερμανία. Το 2011 το δημόσιο χρέος των κρατών της Ευρωζώνης ήταν 8,2 τρισ. ευρώ και αντιστοιχούσε περίπου στο 87% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, που σημαίνει πρακτικά ότι εάν αύριο εκδιδόταν ευρωομόλογο θα ζητούσε την εξυπηρέτηση χρέους που θα ήταν πολύ υψηλό, κάτι που θα αποτυπωνόταν στο κόστος δανεισμού της. Το 2012 τα ποσά αυτά αυξάνονται καθώς διογκώνεται ο κρατικός δανεισμός στις χώρες του ευρώ, ενώ το ευρωπαϊκό ΑΕΠ συρρικνώνεται. Παλαιότερη μελέτη του Ινστιτούτου Ifo υπολόγιζε έως και 47 δισ. ευρώ το ετήσιο κόστος για τη Γερμανία από την αύξηση του κόστους δανεισμού της με το ευρωομόλογο. Παράλληλα, η κεντρική γραμμή της γερμανικής πλευράς στο ζήτημα αυτό είναι ότι με τη συλλογικοποίηση του ευρωπαϊκού κρατικού χρέους θα δημιουργηθούν αντικίνητρα δημοσιονομικής εξυγίανσης για τα... απείθαρχα κράτη. Όπως άλλωστε έχει πει κατά καιρούς και ο Β. Σόιμπλε πρακτικά το ευρωομόλογο θα μεταλλάξει την Ευρώπη σε μια ένωση χρεών, με μεγαλύτερο κόστος για τις εύρωστες οικονομίες.

Τι είναι τα «έργο-ομόλογα»;
Ένα χρηματοοικονομικό εργαλείο που θα τεθεί σε εφαρμογή για τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης έργων υποδομής στην Ε.Ε., κατ' επέκταση και σε έργα ελληνικού ενδιαφέροντος, η οποία όμως δεν έχει άμεση σχέση με τη συλλογική εξυπηρέτηση χρέους μέσω ευρω-ομολόγων. Στην πιλοτική τους φάση θα χρηματοδοτηθούν από 230 εκατ. ευρώ κοινοτικών κονδυλίων για 5 - 10 έργα, με στόχο σε συνδυασμό με την κεφαλαιακή ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, να κινητοποιηθούν πολλαπλάσιες επενδύσεις, έως και 4,6 δισ. ευρώ.

Οι υπέρμαχοι...
Οι υπέρμαχοι του ευρωομολόγου υποστηρίζουν ότι με τη λύση αυτή οι χώρες της Ευρώπης θα ενώσουν τις οικονομικές τους δυνάμεις και θα μειώσουν δραστικά το κόστος δανεισμού στις πιο αδύναμες οικονομίες, δίνοντας ουσιαστική διέξοδο από το φαύλο κύκλο των ελλειμμάτων-χρεών στον οποίο είναι εγκλωβισμένος αυτή τη στιγμή, κυρίως ο ευρωπαϊκός νότος. Σύμφωνα με την ίδια σχολή με δεδομένο ότι τα δημοσιονομικά ελλείμματα και τα χρέη στην Ευρώπη είναι κατά μέσο όρο χαμηλότερα από εκείνα των ΗΠΑ θεωρητικά το κόστος δανεισμού μέσω των ευρω-ομολόγων θα μπορούσε να αποδειχθεί χαμηλότερο από των αμερικανικών κρατικών τίτλων.

Οι αγορές...
Η κατάσταση στην Ευρώπη, στην παρούσα φάση, είναι εξαιρετικά ανησυχητική για τις αγορές, ιδίως υπό το βάρος των εξελίξεων στο ελληνικό «μέτωπο». Πριν από περίπου ένα χρόνο, η S&P είχε προειδοποιήσει πως θα τοποθετούσε ένα πιθανό ευρωομόλογο στη μη επενδυτική διαβάθμιση «CC». Εάν έχουμε ένα ευρωομόλογο εγγυημένο κατά 27% από τη Γερμανία, 20% από τη Γαλλία και 2% από την Ελλάδα, η αξιολόγησή του θα ήταν εκείνη του αδύναμου κρίκου, δηλαδή της Ελλάδας, διεμήνυε ο ξένος οίκος, αποτυπώνοντας με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο, πως η διάθεση κεφαλαίων σε ένα τέτοιο εγχείρημα θα περάσει από πολλές Συμπληγάδες.

... και η Ελλάδα
Αντιθέτως με ό,τι υποστηρίζουν πολλοί πολιτικοί στη χώρα το ευρω-ομόλογο για την Ελλάδα, αν και θα αποτελέσει ουσιαστική ανάσα, δεν μπορεί να αποδειχθεί εκ των πραγμάτων πανάκεια και «συγχώρεση» των χρεών μας και των υποχρεώσεων προσαρμογής. Μέχρι στιγμής τουλάχιστον, κανείς δεν φαίνεται διατεθειμένος να χαρίσει στην Ελλάδα και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα του Μνημονίου φθηνό δανεισμό, χωρίς ανταλλάγματα, στην καλύτερη περίπτωση δημοσιονομική κηδεμονία τουλάχιστον για μια δεκαετία και φθηνή εξυπηρέτηση του χρέους μόνο κατά ένα μέρος, στην πιο ακραία παροχή εμπράγματων εγγυήσεων, κρατικού χρυσού ή ακόμη και υποδομών. Ακόμη όμως και στην ιδανική περίπτωση που η Ε.Ε. αποδεικνυόταν, υπό το βάρος της κρίσης και των ανεξέλεγκτων επιπτώσεων, εξαιρετικά αποφασιστική και συναινετική να αναλάβουν οι πλούσιες χώρες κόστος για να «ξελασπώσουν» με πιο ρηξικέλευθους τρόπους όπως είναι η άμεση συλλογικοποίηση του χρέους τους αδύναμους κρίκους, η λιτότητα στη χώρα και η άσκηση σκληρής δημοσιονομικής πολιτικής θα είναι μονόδρομος. Σε μια τέτοια περίπτωση θεωρείται περισσότερο από βέβαιο πως οι ρήτρες πρόσβασης στον πιο ευνοϊκό δανεισμό μέσω ευρω-ομολόγων θα ήταν εξαιρετικά αυστηρές, που σημαίνει πρακτικά απόλυτη δημοσιονομική εξυγίανση σε συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, ώστε να μπορούμε να χρησιμοποιούμε τέτοιου τύπου εργαλεία.

Εναλλακτικές μορφές ευρωομολόγου
Με δεδομένη την κάθετη στάση των Γερμανών, αλλά και άλλων χωρών που δεν βλέπουν με καλό μάτι την αύξηση του κόστους δανεισμού των εύρωστων οικονομιών προς όφελος των «δημοσιονομικά απείθαρχων», για καθολική συλλογικοποίηση του ευρωπαϊκού χρέους, στο τραπέζι της Ε.Ε. έχουν πέσει πολλά σενάρια. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής:

- Η πρόταση Γιούνκερ - Τρεμόντι για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους που θα μπορεί να εκδίδει ευρωπαϊκά ομόλογα (E ? Bonds) έως το ποσό που αντιστοιχεί στο 40% του ΑΕΠ της κάθε χώρας, το οποίο προβλέπει επίσης υψηλό κόστος ανταλλαγής των υφιστάμενων κρατικών ομολόγων με τα νέα E- Bonds, όταν οι τιμές των υφιστάμενων είναι πιεσμένες από τις αγορές.
- Προτάσεις της Κομισιόν σύμφωνα με τις οποίες οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν -για παράδειγμα- να δανείζονται χρήματα μέσω ευρωομολόγων που θα εγγυώνται από κοινού τα κράτη - μέλη έως ένα όριο, για παράδειγμα το 60% του χρέους τους, ποσοστό που είναι εντός των ορίων για το χρέος που θέτει η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Εναλλακτικά τα ευρωομόλογα θα μπορούσαν να υποστηρίζονται από περιορισμένες εγγυήσεις που θα δίνουν οι «17», ενώ η ποιότητά τους θα μπορούσε να ενισχυθεί με την παροχή και εμπράγματων εγγυήσεων, όπως αποθεματικών χρυσού ή μελλοντικών εσόδων από φόρους.
- Μια μελέτη για τα ευρωομόλογα που έχει σημαντική απήχηση στη διαμόρφωση των διαφόρων μοντέλων είναι εκείνη του think tank, Bruegel. Σύμφωνα με την πρόταση Bruegel τα νέα ευρωομόλογα θα διαχωρίζονται σε μπλε και κόκκινα: Τα μπλε ομόλογα θα εκδοθούν από κοινού από τα 17 κράτη - μέλη και θα καλύψουν χρέη ίσα με το 60% του ΑΕΠ της κάθε μίας. Τα χρέη που υπερβαίνουν το 60% θα χρηματοδοτηθούν με τα «κόκκινα ομόλογα», για τα οποία η κάθε χώρα θα πρέπει να πληρώσει το κόστος που της επιβάλλουν οι αγορές, ώστε να μη χαθεί το κίνητρο δημοσιονομικής εξυγίανσης για τα κράτη - μέλη του ευρώ.

Πηγή