Τι θα συμβεί σε μια στάση πληρωμών;

9/10/2011

Του Γ. Κατρούγκαλου*

Δεν χρειάζεστε εμένα για να δείτε ότι η πολιτική κρίση αξιοπιστίας, κατάρρευσης του υφιστάμενου πολιτικού συστήματος ουσιαστικά διαπλέκεται με την αύξηση της οικονομικής κρίσης και δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα που ακόμα η αριστερά δεν έχει μπορέσει να το εκμεταλλευτεί. Όπως έλεγε και ο ποιητής: «οι άνεργοι πεινούσαν, τώρα πεινούν και όσοι εργάζονται». Η αβεβαιότητα η εργασιακή, η επαγγελματική τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, αντί να δημιουργήσει ακόμη μια δύναμη αντίδρασης, τείνει δυστυχώς να οδηγήσει τον άνθρωπο σε αναζήτηση σωτηρίας ατομικής μπροστά σε αυτήν τη λαίλαπα που έρχεται. (…)
Χρησιμοποιείται το φάσμα της χρεοκοπίας ως το απόλυτο πολιτικό όπλο, το όπλο του τρόμου που οδηγεί τον άνθρωπο να αναζητήσει την ατομική σωτηρία και όχι τη συλλογική δράση. Εν πολλοίς, το τέρας της χρεοκοπίας που το χρησιμοποιούν σαν τον απόλυτο μπαμπούλα, είναι μπαλόνι που μπορεί αν το τρυπήσεις να σκάσει. Καταρχήν τα κράτη δεν χρεοκοπούν, δεν υπάρχει ένας διεθνής δικαστικός επιμελητής που θα έρθει να κατασχέσει τη δημόσια ή την ατομική μας περιουσία, εκτός αν εμείς του την παραδώσουμε. Ούτε υπάρχει τρόπος ένα κράτος να εξαφανιστεί από τη νομική σκηνή, όπως μια επιχείρηση που πτωχεύει. Είναι αλήθεια ότι το ΔΝΤ και άλλοι έχουν επιδιώξει να προωθηθεί μια διεθνής σύμβαση, που θα καθιστούσε το ΔΝΤ ένα οιονεί δικαστήριο πτωχεύσεων, στο οποίο οι δανειστές θα μπορούσαν να σύρουν τα κράτη και να τους επιβάλλουν πια με δικαστικές αποφάσεις τα μέτρα, που τώρα θεωρητικά μόνοι τους τα ζητούν. (…)

«Επονείδιστο» χρέος

Ένα διεθνές χρέος συνάπτεται με συμβάσεις, ομολογιακές συμβάσεις, δανειακές συμβάσεις, που έχουν το χαρακτήρα μιας συμφωνίας ανάμεσα στο κράτος και στους δανειστές. Οι περισσότερες από αυτές έχουν μια εντελώς τυπική διατύπωση και δεν μπορεί εύκολα κανείς να αντιληφθεί πού σπαταλήθηκαν τα συγκεκριμένα χρήματα και, επομένως, εάν έχει τα χαρακτηριστικά ενός νομιμοποιημένου πολιτικά και δημοκρατικά χρέους ή έχει τα χαρακτηριστικά που έχουμε συνηθίσει να ονομάζουμε, ειδικά μετά το παράδειγμα του Ισημερινού, ως «επονείδιστου». Αυτή η κατασκευή μολονότι συζητιέται από τις αρχές του 20ου αιώνα, δεν έχει ακόμα σαφή τυποποίηση στο διεθνές δίκαιο. Δεν έχουμε αποφάσεις των διεθνών δικαστηρίων, που να ορίζουν ρητά υπό ποιες προϋποθέσεις ένα χρέος καθίσταται δημοκρατικά ανομιμοποίητο, πολιτικά επονείδιστο, ώστε να το επικαλύπτει ένα κράτος προς τους δανειστές του. Εξακολουθεί η θεωρητική αυτή κατασκευή να είναι ένα όπλο στα χέρια των κρατών, που μονομερώς μπορούν, αν θέλουν, να το εφαρμόσουν. Στον Ισημερινό με προεδρικό διάταγμα συστήθηκε Επιτροπή Ελέγχου του χρέους με διεθνείς εμπειρογνώμονες, που κατέληξαν ότι συγκεκριμένες πλευρές του χρέους δεν ήταν όχι απλώς σύμφωνες με το διεθνές δίκαιο, αλλά και, επίσης, έκρυβαν πολιτικές σκοπιμότητες εναντίον των συμφερόντων του Ισημερινού. Ως αποτέλεσμα της διαπίστωσης αυτής, ακολούθησε ένα προεδρικό διάταγμα καταγγελίας ως επονείδιστου του χρέους, με αποτέλεσμα πάνω από το 75% των δανειστών να συμφωνήσουν με το πόρισμα αυτό και να δεχτούν να εισπράξουν, αντί των συνολικών οφειλών, ποσοστό ενός τετάρτου των οφειλών προς αυτούς. (…)

Η περίπτωση στάσης πληρωμών

Υπάρχει και μια άλλη διάσταση στο διεθνές δίκαιο και μάλιστα σε περισσότερες από μια χώρες. Είχε προβλεφθεί ήδη, να φανταστείτε στο ελληνικό χρέος, κατά την περίοδο του μεσοπολέμου. Αυτή η θεωρία είναι η λεγόμενη κατάσταση ανάγκης. Όταν ένα κράτος δεν μπορεί να εκπληρώσει τις βασικές κοινωνικές ανάγκες, τις κοινωνικές υπηρεσίες απέναντι στους πολίτες του και ταυτόχρονα να πληρώνει τους δανειστές του, υπάρχει μια υποχρέωση που λέει ότι πρώτα πρέπει να πληρώσει τις υπηρεσίες αυτές και μετά τους δανειστές του. (…)
Ουσιαστικά τι γίνεται όταν ένα κράτος προβαίνει σε στάση πληρωμών, με μια μονομερή του πράξη; Στη χώρα μας μια τέτοια πράξη θα έχει χαρακτήρα νόμου, σε αντίθεση με τις άλλες χώρες που είχε τη μορφή προεδρικού διατάγματος διότι έχουν προεδρικό πολίτευμα. Μέχρι τη σύναψη της δανειακής σύμβασης, είχαμε το πλεονέκτημα -σε αντίθεση με όλες τις χώρες του τρίτου κόσμου- ότι το 90% των δανείων που είχαμε συνάψει, διέπονταν από το ελληνικό δίκαιο. Αυτό διευκολύνει ιδιαίτερα την επέμβαση του κράτους μονομερώς, διότι ο σχετικός νόμος τροποποιεί δεσμεύσεις που είχαμε αναλάβει πάλι με το δικό μας δίκαιο. Αρμόδια θα ήταν τα ελληνικά δικαστήρια. Αυτό δεν θα το δέχονταν αδιαμαρτύρητα οι δανειστές, αλλά θα γινόταν με ευκολότερο τρόπο, διότι θα εφάρμοζαν το εθνικό δίκαιο. Αυτό έχει καταστεί δυσκολότερο λόγω της δανειακής σύμβασης. Η δανειακή σύμβαση δεν μας δεσμεύει μόνο ως προς τη χρήση, αλλά περιέχει έναν όρο ότι οποιαδήποτε μονομερής κίνησης της χώρας ή οποιασδήποτε αναδιάρθρωση του χρέους -και του προηγούμενου όχι μόνο των 110 δισ.- αποτελεί όρο καταγγελίας της σύμβασης με αποτέλεσμα -αν θέλουν οι δανειστές μας- να επιδιώξουν την άμεση αποπληρωμή όσων ποσών μας έχουν δώσει και να σταματήσουν τη χορήγηση των επόμενων δόσεων. (…)

Η περίπτωση της Αργεντινής

Παρόλα αυτά, εξακολουθούν να αποτελούν χάρτινα όπλα για τους δανειστές, διότι αν ένα κράτος αρνηθεί να συνεχίσει να αποπληρώνει το χρέος, υπάρχουν δυσμενείς συνέπειες όχι τόσο στο δικαιικό κόσμο, στον κόσμο της έννομης τάξης, αλλά στον κόσμο της οικονομίας. Θα προσπαθήσουν να το μεταφέρουν στα διεθνή δικαστήρια. Στην περίπτωση της Αργεντινής και του Ισημερινού το 75% των δανειστών δέχτηκαν, οι υπόλοιποι δανειστές πήγαν σε διεθνή δικαστήρια. Η γενική τάση δείχνει ότι οι δανειστές χάνουν. Ακόμα και στο Διεθνές Δικαστήριο της Παγκόσμιας Τράπεζας, που αποτελεί δίδυμο αδελφό του ΔΝΤ, η Αργεντινή πέτυχε πρόσφατα να αναγνωριστεί ότι υπήρχε κατάσταση ανάγκης, που της επέτρεπε να προχωρήσει σε μονομερή στάση πληρωμών. Σε άλλα δικαστήρια υπάρχουν αντιφατικές αποφάσεις. Πρόσφατα δανειστές της Αργεντινής κέρδισαν στα δικαστήρια του Λονδίνου, ενώ άλλοι έχασαν στα δικαστήρια της Νέας Υόρκης. Ξεκινά μια διαδικασία διεκδικήσεων απέναντι στους δανειστές, όπου οι δανειστές δεν έχουν δυνατότητα να εφαρμόσουν δικαστικές αποφάσεις, στο βαθμό που το κράτος επικαλείται κατάσταση έκτακτης ανάγκης και αρνείται να καταβάλει. Είναι αλήθεια ότι τόσο στον Ισημερινό όσο και στην Αργεντινή αυτό έγινε ευκολότερα, διότι οι δανειστές τους ήταν ιδιωτικές τράπεζες, ενώ εμείς έχουμε μεταφέρει μεγάλο ποσοστό του χρέους από ιδιώτες σε κράτη και το ΔΝΤ και εκεί τα πράγματα είναι δυσκολότερα (…)

Τα κράτη, επειδή έχουν το μονοπώλιο της νόμιμης βίας στο εσωτερικό τους, δεν μπορούν να εξαναγκαστούν να παραχωρήσουν την κρατική τους κυριαρχία, ή τη δημόσια περιουσία ή την ιδιωτική που ελέγχουν εντός του εδάφους τους, όποιες και αν είναι οι διεθνείς συνέπειες σε επίπεδο διεθνούς δικαίου στο εξωτερικό και πάντοτε έχουν ως έσχατο όπλο την επίκληση της κατάστασης ανάγκης. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι και οι δανειστές δεν έχουν όπλα, ότι περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στο εξωτερικό, οι πρεσβείες μας, καταθέσεις που έχουμε ως δημόσιο σε ξένες τράπεζες. Ο κορμός της δημόσιας περιουσίας, όλα αυτά που τώρα είμαστε έτοιμοι να τα χαρίσουμε χωρίς ελπίδα επιστροφής, αυτά τουλάχιστον θα μπορέσουμε να τα περιφρουρήσουμε. Δεν υπάρχει περίπτωση να εξαναγκαστεί ένα κράτος σε χρεοκοπία. Βεβαίως, θα μας είναι αποκλεισμένος ο διεθνής δανεισμός για αρκετό διάστημα. (…)

Θα υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα ρευστότητας για τις τράπεζες, οπότε επομένως θα αναγκαστεί το κράτος να κρατικοποιήσει τις τράπεζες δεν μπορούν να δεσμευτούν. Η στάση πληρωμών δεν είναι ένα ρόδινο σενάριο στην οικονομία, θα επιβάλει στο λαό μας νέες θυσίες. Αν είναι όμως θυσίες που την ευθύνη για αυτές θα πάρουμε εμείς, έχοντας μια πολιτική ηγεσία που δεν θα λέει ναι στους δανειστές, που θα ζητήσει θυσίες από το λαό, οι οποίες θα πιάσουν τόπο και, κυρίως, θα αποσκοπούν στη διαγραφή του χρέους και θα οδηγήσουν στην ανασυγκρότηση της παραγωγικής βάσης του κράτους. (…)

Ο ρόλος της αριστεράς

Η αριστερά πρέπει να δώσει διέξοδο σε αυτό το πολιτικό κενό που δημιουργείται.(…)
 Θα πρέπει να υποστηρίξουμε κινήματα όπως το «Δεν πληρώνω», κινήματα που αντιδρούν στα μέτρα αυτά, που είναι κοινωνικά άδικα, πολιτικά αδιέξοδα και εν πολλοίς αντισυνταγματικά. Δεν μπορεί όμως η αριστερά να δώσει τη μάχη ούτε στα γκισέ της εφορίας ούτε και στα δικαστήρια. Όσο και αν πρέπει να υποστηρίξουμε αυτές τις κινήσεις, που μπορεί να αποτελέσουν θρυαλλίδα λαϊκών κινητοποιήσεων λαϊκού μετώπου ανατροπής του μνημονίου, δεν πρέπει να είναι υποκατάστατα συλλογικής πάλης. Δεν μπορούμε να τους καλούμε να μην πληρώσουν και να επαναπαυθούμε, αλλά να τους καλούμε να κατέβουν στο δρόμο για την εφαρμογή μιας άλλης πολιτικής. Η άποψή μου είναι ότι υπάρχουν πολλά νομικά όπλα, με τα οποία πρέπει να στηριχτούν τα κινήματα αυτά, σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να αποτελέσουν την πεμπτουσία της μάχης της αριστεράς, διότι μπορεί να αποτελέσει ένα φτωχό υποκατάστατο της μάχης. Ένα ουσιαστικό υποκατάστατο ατομικής συμπεριφοράς και όχι της συλλογικής δράσης που έχει ανάγκη σήμερα ο τόπος.

* Ο συνταγματολόγος Γ. Κατρούγκαλος συμμετείχε στην εκδήλωση του Μετώπου Αλληλεγγύης και Ανατροπής στην ΕΣΗΕΑ, που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου, με θέμα: «Παύση Πληρωμών, οι επόμενες ώρες». Εκτός του Γ. Κατρούγκαλου συμμετείχαν ο οικονομολόγος Κ. Λαπαβίτσας, ο οικονομολόγος Θ. Μαριόλης και ο ιστορικός Σ. Μαρκέτος. Παρουσιάζουμε μεγάλο μέρος της τοποθέτησής του.

Πηγή