Ο "κακός γάμος" της ευρωζώνης έγινε χειρότερος

27/3/2013

Του Martin Wolf

Η κρίση στην Κύπρο μπορεί να είναι μία καταιγίδα σε ένα... οικονομικό ποτήρι νερό. Έχει όμως, σημαντικά διδάγματα ακόμη και για μεγάλες θάλασσες, όπως εκείνη της ευρωζώνης. Ορισμένα από αυτά τα διδάγματα είναι ενθαρρυντικά. Άλλα είναι ανησυχητικά. Η ευρωζώνη παραμένει εγκλωβισμένη σε έναν τρομακτικό κυκεώνα.

Την προηγούμενη εβδομάδα, σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια να διατηρήσει το offshore τραπεζικό της μοντέλο, η κυβέρνηση της Κύπρου αποφάσισε να επιβάλει κούρεμα σε καταθέσεις ακόμη και σε εκείνες που είναι μικρότερες των 100.000 ευρώ. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η ιδέα αυτή δεν πέρασε, ούτε στην Κύπρο, ούτε και στην ευρωζώνη.

Το νέο σχέδιο πλησιάζει περισσότερο σε ό,τι θα ήλπιζε κανείς να δει σε μία ελεγχόμενη τραπεζική εκκαθάριση. Η Λαϊκή θα χωριστεί σε "καλή" και "κακή" τράπεζα. Οι καταθέσεις που είναι μικρότερες των 100.000 ευρώ και περιουσιακά στοιχεία ύψους 9 δισ. ευρώ – το ποσό που οφείλεται στην κεντρική τράπεζα στο πλαίσιο της στήριξης ρευστότητας μέσω ELA– θα μεταφερθούν στην Τράπεζα Κύπρου. Τα υπόλοιπα θα εκκαθαριστούν. Όσοι έχουν απαιτήσεις καταθέσεων που ξεπερνούν τις 100.000 ευρώ, θα λάβουν ότι είναι εφικτό, αφού εξακριβωθεί η τελική αξία των περιουσιακών στοιχείων της τράπεζας.

Εν τω μεταξύ, οι καταθέτες στην Τράπεζα Κύπρου με καταθέσεις που ξεπερνούν τις 100.000 ευρώ θα δουν τραπεζικούς τους λογαριασμούς τους να παγώνουν και θα υποστούν κούρεμα αγνώστου μεγέθους. Το πιθανότερο είναι πως το κούρεμα θα είναι μεγάλο, ίσως ακόμη και 40%. Τέλος, θα επιβληθούν προσωρινοί κεφαλαιακοί περιορισμοί.

Ποιο είναι το συμπέρασμα από όλα αυτά; Εκτιμώ ότι υπάρχουν τουλάχιστον 4 διδάγματα από αυτή την ιστορία.

Πρώτον, η ευρωζώνη έχει πράγματι τη δυνατότητα να κάνει τελικά το σωστό, αφού όμως, εξαντλήσει όλες τις εναλλακτικές επιλογές. Λέγοντας ότι αυτό το σχέδιο είναι «το σωστό» δεν εννοώ ότι δεν υπάρχουν καλύτερες επιλογές. Όλες αυτές οι επιλογές όμως, προϋποθέτουν ένα βαθμό αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών και των λαών τους, που προς το παρόν (και για το ορατό μέλλον) δεν υπάρχει.

Δεδομένης της απροθυμίας να γίνουν άμεσες χορηγίες στην Κύπρο, το υφιστάμενο σχέδιο είναι το λιγότερο κακό. Προστατεύει τους μικροκαταθέτες και επιβάλει μία λογική διαδικασία εκκαθάρισης. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα είναι ικανοποιημένο. Όπως θα είναι και ο διαβόητος κ. Γερούν Ντάισελμπλουμ, ο Ολλανδός υπουργός Οικονομικών που ηγείται του Eurogroup, ο οποίος πιστεύει ότι η σωστή επιλογή για την ευρωζώνη είναι η σκληρή γραμμή.

Δεύτερον, το ευρώ δεν είναι ισάξιο παντού. Κάθε χαρτονόμισμα ευρώ είναι ουσιαστικά υποχρέωση των τραπεζών. Οι εξελίξεις στην Κύπρο, υπογραμμίζουν ότι η αξία της τραπεζικής υποχρέωσης για κάθε ευρώ εξαρτάται από τη φερεγγυότητα της ίδιας της τράπεζας και τη φερεγγυότητα της κυβέρνησης που στηρίζει την εκάστοτε τράπεζα.

Εάν τόσο η τράπεζα όσο και το κράτος είναι αφερέγγυα, τότε οι πιστωτές πιθανότατα θα χάσουν όχι μόνο μεγάλο μέρος των χρημάτων τους άμεσα, αλλά θα βρουν ότι και τα υπόλοιπα κεφάλαιά τους παγωμένα λόγω των περιορισμών που επιβάλλονται για να αποτραπεί η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας.

Για πόσο καιρό όμως, μπορούν να εφαρμόζονται οι «προσωρινοί» κεφαλαιακοί περιορισμοί; Το ρητό λέει «ουδέν μονιμότερο του προσωρινού». Κι αυτό ισχύει, όπως δείχνει το παράδειγμα της Ισλανδίας. Όπως όμως, σημειώνει και ο Γκούντραμ Γουλφ, του ινστιτούτου Bruegel, είναι αντιφατικό να μιλάμε για συναλλαγματική ένωση στην οποία επιβάλλονται συναλλαγματικοί περιορισμοί.

Μόνο η προθυμία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να χρηματοδοτήσει τις κυπριακές τράπεζες απεριόριστα θα μπορούσε να οδηγήσει σε τερματισμό αυτών των περιορισμών στο κοντινό μέλλον. Θα θελήσει όμως, να δράσει σύντομα;

Το τρίτο δίδαγμα από την Κύπρο είναι πως η σχέση μεταξύ τραπεζών, κρατών και ευρωζώνης είναι πολύ πιο περίπλοκη από ότι φαινόταν κάποτε. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι οι εξελίξεις στην Κύπρο δεν είναι ενδεικτικές για την ευρωζώνη. Ότι πρόκειται για ειδική περίπτωση λόγω του μεγέθους των τραπεζικών υποχρεώσεων, της λαϊκής δυσαρέσκειας ενάντια στους πιστωτές και επειδή η χώρα βρίσκεται στα όρια της χρεοκοπίας.

Άλλοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι η Κύπρος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο για άλλα κράτη της ευρωζώνης, εκτός από περιπτώσεις με κρίση μεγάλων διαστάσεων όπως εκείνη του 2008. Θα μπορούσε ακόμη να υπάρξει και η άποψη ότι η Κύπρος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο για όλα τα μέλη της ευρωζώνης, ανεξαρτήτως περιστάσεων.

Ποια ανάγνωση όμως, είναι η σωστή; Κανείς δεν ξέρει. Το πιθανότερο όμως, είναι ότι είναι μία από τις δύο πρώτες. Ακόμη δεν έχει διαμορφωθεί στην ευρωζώνη μία κοινή άποψη που να στηρίζει ότι οι πιστωτές και όχι οι φορολογούμενοι πολίτες θα πρέπει να επωμίζονται το βάρος της εκκαθάρισης των τραπεζών. Φαντάζεται κανείς  ότι η γερμανική κυβέρνηση δεν θα έσωζε τη Deutsche Bank εάν αντιμετώπιζε προβλήματα; Και βέβαια θα την στήριζε.

Το ιδανικό συμπέρασμα από το κυπριακό χάος είναι πως όλες οι τράπεζες της ευρωζώνης θα πρέπει να έχουν περισσότερα κεφάλαια. Πράγματι, λόγω της περιορισμένης δημοσιονομικής δυναμικής των κρατών – μελών μίας νομισματικής ένωσης, οι τράπεζες θα πρέπει να έχουν καλύτερη κεφαλαιοποίηση από ό,τι σε άλλες οικονομίες.

Το πραγματικό συμπέρασμα όμως, πιθανότατα θα είναι διαφορετικό: Οι τράπεζες σε δημοσιονομικά ισχυρότερες χώρες θα είναι οι ασφαλέστερες. Η εναλλακτική σε αυτό το συμπέρασμα θα ήταν μία πραγματική τραπεζική ένωση. Αυτό όμως, θα απαιτούσε είτε μία δημοσιονομική ένωση ή τη βούληση να εφαρμοστούν οι ίδιοι αυστηροί κανόνες εκκαθάρισης σε όλες τις τράπεζες. Ούτε αυτό είναι το πιο πιθανό αποτέλεσμα.

Το τελικό δίδαγμα από την κρίση, είναι πως ο «κακός γάμος» της ευρωζώνης έχει γίνει ακόμη χειρότερος. Η Κύπρος δεν είναι σημαντική συνολικά για την ευρωζώνη. Το κόστος δανεισμού για τις τράπεζες και τα κράτη έχει μεταβληθεί ελάχιστα τις τελευταίες ημέρες. Η κρίση όμως, είναι μία ακόμη αφορμή για να βγει στην επιφάνεια ο θυμός. Παλιότεροι φόβοι ότι το ευρώ θα υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ενότητα, αντί να την ενισχύει έρχονται και πάλι στην επιφάνεια.

Η κρίση υποδεικνύει επίσης ότι, ακόμη και εάν το τίμημα ένταξης στην ευρωζώνη είναι υψηλό, όπως ισχύει για τους Κύπριους, οι οφειλέτες είναι διατεθειμένοι να το πληρώσουν. Το διαζύγιο μοιάζει ακόμη πιο τρομακτικό, τουλάχιστον η στιγμή της απόφασης. Το ίδιο ισχύει και για τους πιστωτές. Δυσανασχετούν που πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από τους οφειλέτες, αλλά προτιμούν να το κάνουν παρά να αποχωρήσουν από την ένωση, για λόγους οικονομικούς, αλλά και πολιτικούς.

Κατά συνέπεια, η ευρωζώνη τρεκλίζει από τη μία κρίση στην άλλη. Θα συνεχιστεί αυτό επ’ αόριστον; Δεν γνωρίζω. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι η στρατηγική της ανταγωνιστικής λιτότητας δεν μπορεί να επαναφέρει την ευρωζώνη σε μία υγιή οικονομική κατάσταση. Είναι ο βέβαιος δρόμος για την εξασθένιση της οικονομίας της ευρωζώνης και κρίσεις χρέους, τραπεζών και ανεργίας στις πιο αδύναμες οικονομίες εσαεί. Εν τω μεταξύ, η βούληση για να μείνει άθικτη η ευρωζώνη είναι εκπληκτική.

Έχουμε λοιπόν τη σύγκρουση μίας ανίκητης δύναμης με ένα ακλόνητο αντικείμενο. Η κρίση στην Κύπρο είναι μικρή και, κατά κάποιο τρόπο, αποτελεί ένα μη αντιπροσωπευτικό επεισόδιο μίας μακράς και επώδυνης ιστορίας. Απέχουμε ακόμη πολύ από το τελευταίο κεφάλαιο.

Πηγή