Ο μύθος για το μοντέλο της Βαλτικής

2/5/2013

Του Martin Wolf

Η ιδέα ότι η οδύνη είναι καλή τόσο για την ψυχή όσο και για την οικονομία είναι ευρέως διαδεδομένη. Για τους υποστηρικτές της λιτότητας η οικονομική κρίση είναι απόρροια της ανηθικότητας που μπορεί να εξιλεωθεί μόνο με οδύνη. Η οικονομία, όμως, υπάρχει μόνο σε αυτήν τη ζωή, όχι στη μεταθανάτια. Όσοι υποστηρίζουν τον δρόμο της λιτότητας πρέπει να αποδείξουν ότι δεν είναι μόνο ηθική, αλλά και αποτελεσματική. Πώς θα γίνει αυτό; Επισημαίνοντας τα επιτυχημένα παραδείγματα.

Στην Ευρώπη, το παράδειγμα που συχνά αναφέρεται είναι οι χώρες της Βαλτικής, και ειδικότερα η Λετονία. Μία χώρα που επλήγη από την κρίση, στηρίχθηκε και τώρα - μας λένε - ευημερεί. Είναι έτσι; Και αν η απάντηση είναι θετική, τότε μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση; Η απάντηση και στις δύο ερωτήσεις είναι: «Μόνο μέχρι κάποιο σημείο».

Και τα τρία μικρά κράτη της Βαλτικής -Εσθονία (πληθυσμός 1,3 εκατ.), Λετονία (πληθυσμός 2 εκατ.) και Λιθουανία (πληθυσμός 3 εκατ.)- πριν από τη χρηματοοικονομική κρίση βίωσαν περίοδο εκρηκτικής ανόδου με κινητήριο δύναμη την πιστωτική επέκταση. Το 2007, το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της Λετονίας ήταν 22% του ΑΕΠ, της Εσθονίας 16% και της Λιθουανίας 14%. Το εγχώριο ισοδύναμο των εισροών κεφαλαίων ήταν τα τεράστια ελλείμματα στον ιδιωτικό τομέα: 23% του ΑΕΠ στη Λετονία, 19% στην Εσθονία και 13% στη Λιθουανία. Ως συνήθως, η εκρηκτική άνοδος δημιουργούσε την εικόνα καλύτερης δημοσιονομικής θέσης: το καθαρό δημόσιο χρέος της Εσθονίας ήταν - 4% του ΑΕΠ το 2007, της Λετονίας και της Λιθουανίας 5% και 11% αντιστοίχως.

Μετά ήρθαν οι τέσσερις καβαλάρηδες της οικονομικής κρίσης: απότομο φρένο στις εισροές κεφαλαίων, πτώση τιμών στα στοιχεία ενεργητικού, ύφεση και δημοσιονομικά ελλείμματα. Οι χώρες της Βαλτικής αποφάσισαν να διατηρήσουν τις συνδέσεις των νομισμάτων τους και να αγκαλιάσουν τη λιτότητα.

Στα τέλη του 2008, έγινε διαπραγμάτευση για ένα σημαντικό πακέτο διάσωσης προς τη Λετονία με γενναιόδωρη στήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τις σκανδιναβικές χώρες και άλλους. Υπήρξαν, ωστόσο, ορισμένες αμφιβολίες κατά πόσον το πρόγραμμα θα μπορούσε να λειτουργήσει. Ο Olivier Blanchard, ο επικεφαλής οικονομικής ανάλυσης του ΔΝΤ, δήλωσε τον περασμένο Ιούνιο ότι "πολλοί, συμπεριλαμβανομένου και εμού, πίστευαν ότι η διατήρηση του peg των συναλλαγματικών ισοτιμιών πιθανώς να ήταν η συνταγή για την καταστροφή, για μια μακρά και οδυνηρή προσαρμογή ή, το πιθανότερο, για ενδεχόμενη εγκατάλειψη του peg όταν η αποτυχία θα ήταν εμφανής". Αποδείχθηκε ότι έκανε λάθος.

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Λετονία μείωσε το κυκλικά προσαρμοσμένο έλλειμμα της γενικής κυβέρνησής της κατά 5,3% του δυνητικού ΑΕΠ μεταξύ των ετών 2008 και 2012 και πέτυχε μικρό πλεόνασμα της τάξεως του 0,8% το τελευταίο έτος. Την ίδια περίοδο, η Λιθουανία αύξησε το κυκλικά προσαρμοσμένο έλλειμμα κατά 3,3% του δυνητικού ΑΕΠ (το ΔΝΤ δεν παρέχει στοιχεία για την Εσθονία.) Στην Ελλάδα, όμως, η προσαρμογή ήταν 15% του δυνητικού ΑΕΠ το διάστημα 2009 - 2012.

Απέδωσε αυτή η στρατηγική; Οι υπερασπιστές της επισημαίνουν την πρόσφατη ταχεία ανάπτυξη. Η οικονομία της Λετονίας, για παράδειγμα, αυξήθηκε κατά 16% από την ύφεση που καταγράφηκε το τρίτο τρίμηνο του 2009 μέχρι και το τέταρτο τρίμηνο του 2012. Από το τέταρτο τρίμηνο του 2007, όμως, μέχρι τα χαμηλά του 2009 η οικονομία της είχε συρρικνωθεί κατά 25%. Κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2012, το ΑΕΠ της Λετονίας ήταν ακόμα 12% χαμηλότερα από τα προ της κρίσης υψηλά. Αυτή η πορεία είναι χειρότερη από ό,τι καταγράφηκε στην Ιρλανδία, στην Ιταλία, στην Πορτογαλία και στην Ισπανία. Τα άλλα δύο κράτη της Βαλτικής είχαν καλύτερη πορεία, αλλά επίσης μετά από τεράστια ύφεση.

Αυτές οι μεγάλες υφέσεις έχουν σημασία. Για τη Λετονία, η σωρευτική ζημία της περιόδου 2008-2012 ανέρχεται στο 77% της ετήσιας παραγωγής της προ της κρίσης. Στην ίδια βάση, η απώλεια ήταν 44% για τη Λιθουανία και 43% για την Εσθονία. Κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2012, το ΑΕΠ της Λετονίας ήταν 41% χαμηλότερο από εκείνο που θα είχε εάν η τάση του 2000-07 είχε συνεχιστεί. Τα ΑΕΠ της Εσθονίας και της Λιθουανίας ήταν 34% χαμηλότερα από την τάση. Η ανεργία μειώθηκε, αλλά και πάλι ήταν στο 14% του εργατικού δυναμικού της Λετονίας τον Δεκέμβριο του 2012, όσο ήταν και στην Ιρλανδία.

Εν συντομία, η Λετονία υπέστη μία από τις μεγαλύτερες υφέσεις στην Ιστορία. Ανακάμπτει. Ακόμη, όμως, δεν έχει ανακάμψει πλήρως. Θα πρέπει η πολιτική της να αποτελέσει πρότυπο για τους άλλους; Η απάντηση είναι μονολεκτική: "Όχι".

Αυτές οι τέσσερις χώρες είχαν τέσσερα τεράστια πλεονεκτήματα στην επιδίωξη της στρατηγικής της επεκτατικής συρρίκνωσης.

Πρώτον, σύμφωνα με τη Eurostat, το εργατικό κόστος ανά ώρα στη Λετονία το 2012 ήταν στο ένα τέταρτο της ευρωζώνης στο σύνολό της, στο 30% της Ισπανίας και στο 50% της Πορτογαλίας. Έχοντας υπόψη τις δυνατότητες για περαιτέρω ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας, η χώρα δεν χρειάστηκε μεγάλη πραγματική υποτίμηση για να καταστεί ανταγωνιστική.

Δεύτερον, πρόκειται για πολύ μικρές και ανοικτές οικονομίες. Όσο πιο ανοιχτή η οικονομία τόσο μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής δεν εξαρτάται από την κρίση στην εγχώρια κατανάλωση. Το γεγονός αυτό καθιστά την εξωτερική προσαρμογή πιο αποτελεσματική λύση σε σύγκριση με τα εγχώρια αναπτυξιακά κίνητρα από ό,τι ισχύει για τις μεγάλες οικονομίες. Μεταξύ των ετών 2007 και 2012, το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της Λετονίας συρρικνώθηκε κατά 21% του ΑΕΠ. Η αντίστοιχη προσαρμογή θα ήταν ισάξια με το 0,3% του ΑΕΠ της Ιταλίας. Οι εμπορικοί εταίροι μετά βίας παρατηρούν την προσαρμογή της Λετονίας. Θα παρατηρούσαν, όμως, τη συγκριτικά πολύ μεγαλύτερη ιταλική προσαρμογή.

Και πάλι, ο πληθυσμός της Λετονίας συρρικνώθηκε κατά 7,6% και της Λιθουανίας κατά 10,1% το διάστημα 2007 - 2012. Αυτό πρέπει να δημιουργεί καλύτερη εικόνα στην ανεργία. Εάν, όμως, η Ισπανία και η Ιταλία είχαν χάσει την ίδια αναλογία πληθυσμού, τότε θα γινόταν λόγος για 11 εκατ. ανθρώπους.

Τρίτον, οι ξένες τράπεζες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο σε αυτές τις οικονομίες. Για την ευρωζώνη, αυτή είναι η εναλλακτική λύση στην τραπεζική ένωση: οι τράπεζες σε χώρες με δημοσιονομικά ισχυρές κυβερνήσεις ας αναλάβουν τα ασθενέστερα χρηματοοικονομικά συστήματα.

Τέλος, οι χώρες της Βαλτικής έχουν αγκαλιάσει το ευρωπαϊκό τους πεπρωμένο ως εναλλακτική λύση για την επιστροφή τους στη ρωσική τροχιά. Οι λαοί των χωρών αυτών έχουν λόγο να προτιμούν την επώδυνη προσαρμογή ώστε να μη δοθεί η εικόνα αμφιταλάντευσης σε αυτήν την πολιτική δέσμευση. Και άλλες χώρες που επλήγησαν από την κρίση έχουν λόγο να παραμένουν δεσμευμένες στην Ευρώπη, αλλά σε μικρότερο βαθμό. Έτσι, όμως, και η αποδοχή της λιτότητας είναι ασθενέστερη.

Είναι οι χώρες της Βαλτικής, και ιδιαίτερα η Λετονία, μοντέλο της επεκτατικής συρρίκνωσης; Βραχυπρόθεσμα η απάντηση ήταν σίγουρα όχι: η συρρίκνωση ήταν συσταλτική. Στη συνέχεια, οι χώρες αυτές ήταν σε θέση να συνδυάσουν την τεράστια εξωτερική προσαρμογή με ανάκτηση της ανάπτυξης, αν και στη Λετονία το ΑΕΠ παραμένει σε επίπεδα πολύ χαμηλότερα από το σημείο εκκίνησης, η ανεργία σε πολύ υψηλά επίπεδα, ενώ η μετανάστευση ήταν τεράστια.

Είναι, λοιπόν, η Λετονία πιθανό μοντέλο για άλλες οικονομίες και ειδικότερα για μεγάλες χώρες; Βεβαίως όχι. Κάτι που είναι εφικτό για μικρές και μεγάλες οικονομίες είναι σχεδόν απίθανο οικονομικά -όπως επίσης κοινωνικά και πολιτικά- για μεγάλες και συγκριτικά κλειστές οικονομίες.

Η πρόταση ότι θα πρέπει να βλέπουμε κάθε οικονομία, πόσο μάλλον πολλές οικονομίες συνολικά, λες και είναι μικρές ανοιχτές οικονομίες που δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους είναι σύμπτωμα νοητικής ασθένειας. Γι' αυτό μάλλον οι αξιωματούχοι της ευρωζώνης αγνοούν αυτό το αίτημα. Και αυτός είναι επίσης ο λόγος που η διαδικασία προσαρμογής ήταν τόσο καταστροφική. Κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η Λετονία είναι πρότυπο για μικρές οικονομίες. Όμως, είναι απλή τρέλα να νομίζει ότι μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για την Ευρώπη.

Πηγή

Η πρωτότυπη δημοσίευση εδώ.