«Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού» του Max Weber

19/7/2013

Σχόλιο του Tom Butler-Bowdon για το ως άνω βιβλίο:

Ο κοινωνιολόγος Max Weber ήταν γοητευμένος από την επίδραση των σκέψεων και των πεποιθήσεων στην ιστορία, και ιδιαίτερα γιατί η θρησκεία φαίνονταν να είναι ένα σημαντικός παράγοντας στον καθορισμό του επιπέδου του πλούτου.

Ο Weber παρατήρησε ότι στην Γερμανία της εποχής του, οι ηγέτες των επιχειρήσεων και οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου, για να μην αναφέρουμε την πλειοψηφία των υψηλής ειδίκευσης εργαζομένων και των διευθυντών, ήταν Προτεστάντες σε αντίθεση με τους Καθολικούς. Οι Προτεστάντες είχαν επίσης υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης.

Η συμβατική εξήγηση ήταν ότι το δέκατο έκτο και δέκατο έβδομο αιώνα, πόλεις και περιφέρειες στη Γερμανία είχαν αποτινάξει τον κανόνα της Καθολικής Εκκλησίας και με την ξαφνική ελευθερία από ένα καταπιεστικό καθεστώς που έλεγχε κάθε πτυχή της ζωής τους, ήταν σε θέση να επιδιώξουν τα οικονομικά τους συμφέροντα και να ευημερήσουν.

Στην πραγματικότητα όμως, σημειώνει ο Weber, ήταν η ίδια η χαλαρότητα της εκκλησίας από την άποψη των ηθικών και κοινωνικών κανόνων που έστρεψε την αστική μέση τάξη εναντίον της. Αυτοί οι αστοί χαιρέτισαν πραγματικά την τυραννία του προτεσταντικού ελέγχου που θα ρύθμιζε
αυστηρά τη στάση και τη συμπεριφορά τους.

Η ερώτηση του Weber ήταν:
Γιατί οι πλουσιότερες τάξεις στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Γενεύη και τη Σκωτία, καθώς επίσης και οι ομάδες που έγιναν αργότερα οι Αμερικανοί πουριτανοί, θέλουν να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση;

Σίγουρα η ελευθερία και η ευημερία έρχονται όποτε υπάρχει λιγότερος, όχι περισσότερος, θρησκευτικός έλεγχος;

Το καπιταλιστικό πνεύμα.

Στην έναρξη του βιβλίου του «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού», ο Weber παραδέχεται ότι η συζήτηση για το «πνεύμα» του καπιταλισμού φαίνεται επιτηδευμένη. Μορφές του καπιταλισμού υπήρχαν στην Κίνα, την Ινδία, τη Βαβυλώνα, και τον κλασικό κόσμο, και δεν είχαν κάποια συγκεκριμένη ηθική που τις οδηγούσε μακριά από το εμπόριο και την ανταλλαγή.

Ήταν μόνο με την εμφάνιση του σύγχρονου καπιταλισμού που αναπτύχθηκε μια συγκεκριμένη ηθική συνδέοντας την ηθική δικαιοσύνη με τα χρήματα. Δεν ήταν μόνο ότι οι Προτεστάντες αναζήτησαν τον πλούτο περισσότερο σκόπιμα από τους Καθολικούς, αλλά ότι οι Προτεστάντες έδειξαν «μια ιδιαίτερη τάση για την ανάπτυξη του οικονομικού ορθολογισμού», δηλαδή, μια συγκεκριμένη προσέγγιση για τη δημιουργία πλούτου, που επικεντρώνεται λιγότερο στην αύξηση της άνεσης απ” ότι στην επιδίωξη του κέρδους αυτού καθ” αυτού.

Η συγκεκριμένη ικανοποίηση δεν βρίσκονταν στα χρήματα που κερδίζονταν για να αγοράσει κάποιος διάφορα πράγματα (που στο παρελθόν ήταν πάντα ο λόγος για την απόκτηση χρημάτων), αλλά στη δημιουργία πλούτου με βάση την αύξηση της παραγωγικότητας και την καλύτερη χρήση των πόρων.

Ο Weber είχε μελετήσει μη χριστιανικές θρησκείες και τη σχέση τους με την οικονομία. Παρατήρησε για παράδειγμα, ότι το σύστημα των καστών του Ινδουισμού θα είναι πάντα ένα μεγάλο εμπόδιο για την ανάπτυξη του καπιταλισμού, επειδή οι άνθρωποι δεν είχαν τη ελευθερία να είναι επαγγελματικά ή κοινωνικά ευκίνητοι-ευέλικτοι.

Η ινδουιστική πνευματική ηθική προσπαθούσε να ξεπεράσει τον κόσμο, κάτι που δεν διαφέρει και πολύ από τη δημιουργία μοναστηριών και μονών στον καθολικισμό με σκοπό να αποτραβήξει τους άγιους ανθρώπους από τις αμαρτίες και τους πειρασμούς του έξω κόσμου.

Η προτεσταντική ηθική, αντίθετα, εμπλέκονταν στον κόσμο με το σκεπτικό «ζήσε με τα μάτια σου στο Θεό, αλλά πλήρως στον κόσμο». Αντί λοιπόν να λένε ότι η επιχείρηση ήταν μια κατώτερη αναζήτηση σε σύγκριση με την άγια ζωή, λένε ότι κάποιος θα μπορούσε να είναι άγιος και μέσα από το έργο του.

Αυτό έδωσε στους πιστούς ένα τεράστιο οικονομικό πλεονέκτημα.

Η προτεσταντική διαφορά.

Ο Weber είναι προσεκτικός και δεν λέει ότι υπάρχει κάτι εγγενώς καλύτερο στην θεολογία του Προτεσταντισμού. Αντίθετα, η γενική άποψη για τη ζωή και την εργασία, που οι πρόωρες προτεσταντικές σέκτες – Καλβινιστές, Μεθοδιστές, Ευσεβείς, Βαπτιστές, Κουάκεροι – άντλησαν από τις πεποιθήσεις τους, τους έκανε έστω και μεμονωμένα να προσαρμοστούν καλά στον σύγχρονο καπιταλισμό.

Έφεραν σε αυτόν:
1) Μια επιθυμία για πρόοδο.
2) Μια αγάπη για σκληρή δουλειά (για τους δικούς τους λόγους).
3) Ευταξία, ακρίβεια και ειλικρίνεια.
4) Το μίσος, θα μπορούσαμε να πούμε, για το χάσιμο του χρόνου μέσω της κοινωνικοποίησης, τις φαφλατοσύνες, τον ύπνο, το σεξ, ή την πολυτέλεια (που εκφράζονταν στο συναίσθημα «κάθε χαμένη ώρα χάνεται στην εργασία για τη δόξα του Θεού»).
5) Προσοχή στην πιο παραγωγική χρήση των πόρων, εκπροσωπούμενη από το κέρδος.
6) Απόλυτο έλεγχο του εαυτού τους και αποστροφή προς την αυθόρμητη απόλαυση.
7) Πίστη σε ένα κάλεσμα «απόδειξη της πίστης κάποιου μέσα από την κοσμική του δραστηριότητα».

Πολλοί Καλβινιστές συγγραφείς είχαν την ίδια περιφρόνηση για τον πλούτο όπως και οι Καθολικοί ασκητές, αλλά όταν ο Weber κοίταξε πιο προσεκτικά τα γραπτά τους, παρατήρησε ότι η περιφρόνησή τους ήταν για την απόλαυση του πλούτου και των πειρασμών που έρχονται με αυτόν. Η συνεχής δραστηριότητα θα μπορούσε να αποκλείσει τέτοιους πειρασμούς, επομένως η εργασία θα μπορούσε να γίνει ιερή. Αν ήταν (η εργασία), εκεί όπου είναι η πνευματική σου ενέργεια μπορούσε να εκφραστή, τότε η εργασία θα μπορούσε να είναι η σωτηρία σου. Αυτός ο συνδυασμός «έντονης ευσέβειας με επιχειρηματικό δαιμόνιο», όπως Weber περιγράφει, έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος για πολλές μεγάλες περιουσίες.

Τελειώνοντας το σχόλιό του ο Tom Butler-Bowdon γράφει ότι ο Weber αξίζει να διαβαστεί για να μας υπενθυμίζει το αληθινό πνεύμα του καπιταλισμού: ότι δεν είναι στην πραγματικότητα μια τρελή βιασύνη για να ξοδεύουμε και να καταναλώνουμε, αλλά η δημιουργία πλούτου μέσω της ορθής χρήσης των πόρων, συμπεριλαμβανομένων και της δικών μας ταλέντων.

Πηγή