Κίνδυνος αποδόμησης του συστήματος από την Αμερική του Τραμπ

19/4/2018

Του Martin Wolf

Παράλογος ο εφησυχασμός παρά την καλή εικόνα της παγκόσμιας οικονομίας. Οι λόγοι της αντίδρασης και πώς μπορούν να γυρίσουν μπούμερανγκ. Η αλλοπρόσαλλη στρατηγική Τραμπ και η αγορά ανάπτυξης από το μέλλον.

Η παγκόσμια οικονομία απολαμβάνει μία περίοδο δυνατής οικονομικής ανάπτυξης. Δεν έχει το ίδιο γρήγορη αύξηση, όπως μεταξύ 2003 και 2007, αλλά βλέποντας πώς τελείωσε εκείνη η άνοδος, θα έπρεπε να είμαστε ευγνώμονες γι' αυτό. Η ανάπτυξη του 2017 αλλά και η πρόβλεψη ανάπτυξης από το ΔΝΤ για το 2018 και 2019 είναι υψηλότερες από οποιαδήποτε χρονιά από τότε που ξεκίνησε η κρίση, εξαιρουμένων των 2010 και 2011, των ετών της ανάκαμψης μετά την κρίση. Σήμερα, λοιπόν, περνούμε μία εποχή εύθραυστης ανάκαμψης.

Στο τελευταίο World Economic Outlook, το ΔΝΤ έχει ανεβάσει την πρόβλεψή του για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας φέτος και του χρόνου κατά 0,2% περισσότερο από την πρόβλεψη του Οκτωβρίου 2017. Η μεγάλη αναθεώρηση αφορά τις προηγμένες οικονομίες, με άνοδο κατά 0,5 και 0,4% το 2018 και 2019, αντιστοίχως. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι το μόνο μέλος του γκρουπ των επτά ηγέτιδων χωρών που δεν αναβαθμίστηκε. Αυτό είναι το πρώιμο τίμημα του Brexit.

Ίσως το πιο εντυπωσιακό, δεδομένων των «θορύβων» προστατευτισμού από τις ΗΠΑ, είναι οι αναβαθμίσεις της αναμενόμενης ανάπτυξης στον όγκο του παγκόσμιου εμπορίου. Η πρόβλεψη δείχνει ότι θα αναπτυχθεί κατά 1,1% ταχύτερα το 2018 και 0,8% πιο γρήγορα το 2019.

Οι δύο βασικοί λόγοι για την ενδυνάμωση της παγκόσμιας οικονομίας και της αυξανόμενης αισιοδοξίας για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές είναι ότι η πολιτική παραμένει πολύ υποστηρικτική, ενώ ο κόσμος έχει αποφύγει οποιοδήποτε μεγάλο αρνητικό οικονομικό σοκ, από τότε που κατέρρευσαν οι τιμές στα εμπορεύματα το 2014 και 2015.

Οι αγορές αναμένουν τα επιτόκια να αυξηθούν πιο γρήγορα στις ΗΠΑ, από τον Οκτώβριο. Ακόμη κι έτσι, η νομισματική πολιτική δεν θα ήταν σφιχτή με βάση τα ιστορικά δεδομένα: Το αναμενόμενο επίπεδο είναι χαμηλότερο του 3% ακόμη και στις αρχές του 2021. Αυτή η αισιοδοξία προέρχεται κυρίως καθώς ο πληθωρισμός, ιδιαίτερα ο πληθωρισμός μισθών, είναι ήρεμος παρά τη χαμηλή ανεργία.  Άλλες οικονομίες με υψηλά εισοδήματα είναι αρκετά πιο πίσω από τις ΗΠΑ στη σύσφιξή τους.

Στην πολύ υποστηρικτική νομισματική πολιτική πρέπει να προσθέσουμε την τεράστια προ-κυκλική δημοσιονομική ώθηση που έρχεται από τις μη χρηματοδοτούμενες φορολογικές περικοπές στις ΗΠΑ. Ο Προϋπολογισμός του Κογκρέσου προβλέπει το αμερικανικό ομοσπονδιακό έλλειμμα κατά μέσο όρο οριακά χαμηλότερα από το 5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, μεταξύ 2019 και 2027. Αυτό το μείγμα σε μια οικονομία με πλήρη απασχόληση θυμίζει τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τις αρχές της δεκαετίας 1970.

Εκείνη η περίοδος τελείωσε πολύ άσχημα. Η οπτική του ΔΝΤ δεν είναι τόσο κατακλυσμική. Απλώς, υποστηρίζει ότι η αμερικανική δημοσιονομική πολιτική έχει δανειστεί ανάπτυξη από το μέλλον.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι αυτής της ευνοϊκής οπτικής για το μέλλον; Βραχυπρόθεσμα, ισχυρίζεται το Ταμείο, είναι ισορροπημένοι. Στην άνοδο, η ισχυρή αυτοπεποίθηση μπορεί να οδηγήσει σε, μεγαλύτερη από την αναμενόμενη, ώθηση σε επενδύσεις και κατανάλωση. Οι πιο δυνατές επενδύσεις μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε πιο δυνατή ανάπτυξη παραγωγικότητας και έτσι σε χαμηλότερο από τον αναμενόμενο πληθωρισμό. Στην κάθοδο, το απρόβλεπτο περιβάλλον πολιτικής και η συσχετισμένη αναταραχή της αγοράς μπορεί να τροφοδοτήσουν μία μεγάλη μείωση της εμπιστοσύνης και έτσι πιο αδύναμη ζήτηση. Μία ευάλωτη περιοχή μπορεί να είναι η ευρωζώνη, όπου όπως σημειώνει ο Gavyn Davies, η ανάπτυξη τώρα επιβραδύνεται αναπάντεχα.

Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, το ισοζύγιο δείχνει να γέρνει προς τα αρνητικά. Πραγματικά, μπορεί να είμαστε στην έναρξη μίας περιόδου παρατεταμένης και ταχείας ανάπτυξης, οδηγούμενης από μία καθυστερημένη άνοδο στην ανάπτυξη παραγωγικότητας και σύγκλισης μεταξύ προηγμένων και αναδυόμενων χωρών. Ωστόσο, οι καθοδικοί κίνδυνοι είναι πιο ισχυροί.

Ο λόγος χρέους προς το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι τόσο υψηλά σήμερα όπως ήταν πριν από μία δεκαετία, αν και η σύνθεσή του έχει αλλάξει: Προς τους κυβερνητικούς και μη οικονομικούς οργανισμούς και μακριά από τα νοικοκυριά και τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Οι τιμές σημαντικών περιουσιακών στοιχείων είναι επίσης ανεβασμένες.

Το ΔΝΤ σημειώνει ότι «ο πιστωτικός κίνδυνος μπορεί να συγκρατηθεί την ώρα που το μομέντουμ της παγκόσμιας ανάπτυξης είναι δυνατό και τα επιτόκια δανεισμού είναι χαμηλά. Ωστόσο, αν ο πληθωρισμός επρόκειτο να προκαλέσει θετική έκπληξη, η νομισματική πολιτική συσφίγγει πιο απότομα από το αναμενόμενο και τα premium της περιόδου στα ομόλογα επίσης κάνουν άλμα, τα προβλήματα χρέους θα επανεμφανίζονταν, ίσως με καταστροφικό τρόπο. Αν επρόκειτο να γίνει αυτό, το περιθώριο για αντίδραση από τις κεντρικές τράπεζες θα ήταν περιορισμένο».

Επίσης, υπογραμμίζει το ΔΝΤ, «η απότομη αύξηση των ενεργητικών σε κρυπτονομίσματα και οι παραβιάσεις της κυβερνοασφάλειας μπορεί να αποδειχθούν καταστρεπτικά».

Περαιτέρω, υπάρχει βαθιά παγκόσμια πολιτική ένταση. Το αστείο διανοητικό πλαίσιο της αμερικανικής εμπορικής πολιτικής παρουσιάζεται στην πρόβλεψη ότι, όχι μόνο δεν θα συρρικνώσει το αμερικανικό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, αλλά θα διευρυνθεί ως αποτέλεσμα της δημοσιονομικής ώθησης. Αυτό δεν θα σταματήσει τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Αμερικανό πρόεδρο, από το να κατηγορήσει τους ύπουλους ξένους.

Όπως υπογραμμίζει ο Maurice Obstfeld, οικονομικός σύμβουλος του Ταμείου, σε μία αξιοπρόσεκτη πρόταση: «Το πολύπλευρο, βασισμένο σε κανόνες εμπορικό σύστημα που εξελίχθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έχει καλλιεργήσει πρωτοφανή ανάπτυξη στην παγκόσμια οικονομία χρειάζεται ενδυνάμωση. Αντ’ αυτού, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να διαλυθεί». Το ΔΝΤ ήταν προϊόν πιο σοφών εποχών. Είναι σωστό να το υπενθυμίζουμε.

Σε μια εποχή που μια αυξανόμενη σούπερ δύναμη προκαλεί μία άλλη -και όταν η τελευταία έχει στραφεί εναντίον του ίδιου του παγκόσμιου συστήματος που δημιούργησε-, ο εφησυχασμός θα ήταν παράλογος. Αν κάποιος θέλει να καταλάβει τις πολιτικές πίσω από αυτή τη σύγχυση, μία ματιά στο κεφάλαιο για τη συμμετοχή του εργατικού δυναμικού στις προηγμένες χώρες θα βοηθούσε.

Η συμμετοχή των ανδρών στο εργατικό δυναμικό υποχώρησε σχεδόν σε κάθε χώρα με μεγάλο εισόδημα μεταξύ του 2008 και 2016, ενώ αυτή των γυναικών αυξήθηκε σχεδόν παντού. Αυτό δεν είναι κοινωνικά καλός τρόπος επίτευξης μεγαλύτερης ισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Επιπλέον, οι ΗΠΑ δεν έχουν καν διαχειριστεί αυτή την άνοδο της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Η αγορά εργασίας τους έχει καταστραφεί. Αυτή είναι μία μόνο άποψη ενός ευρύτερου μαθήματος: Ένα σπίτι τόσο οικονομικά διαχωρισμένο δεν μπορεί να σταθεί.

Πριν από μία δεκαετία, ζήσαμε την κρίση μέσα στο παγκόσμιο σύστημα. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής την εμπόδισαν από το να γίνει μία κρίση του συστήματος. Τώρα, σε μία εποχή κυκλικής ανάκαμψης, αντιμετωπίζουμε ακριβώς μία τέτοια κρίση του συστήματος. Η δική μας είναι σε μία εποχή εύθραυστης οικονομίας και πολιτικής. Η ανάκαμψη είναι πραγματική. Αλίμονο, όμως, το ίδιο και εύθραυστη.

Πηγή