Ποιο είναι το στοίχημα στη μεταρρύθμιση της ευρωζώνης

17/6/2018

Του Martin Sandbu

Τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει η νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ. Γιατί πολλαπλασιάστηκε το μέγεθος της κρίσης και ποιες είναι οι βασικές επιλογές για την επόμενη ημέρα. Η «αλήθεια» του Ντράγκι και η σύγκριση με ΗΠΑ.

Είμαστε στην τελική φάση της οικονομικής διπλωματίας πριν τη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στα τέλη του Ιουνίου όπου υποτίθεται θα συμφωνηθούν οι μεταρρυθμίσεις που θα ενδυναμώσουν το ευρώ. Η ένταση κλιμακώνεται καθώς πλησιάζουμε στις προθεσμίες για να επιτευχθεί συμβιβασμός σε μια ιστορική ευκαιρία για την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης.

Ωστόσο, η συνήθης στερεότυπη ρητορική δεν είναι καλή για την καθαρή σκέψη· θα μπορούσε να μας οδηγήσει στο να ξεχάσουμε το όλο νόημα της κατάστασης. Τι σημαίνει στ΄ αλήθεια «ολοκλήρωση» όσον αφορά το νόμισμα και τι (και γιατί) είναι η «σύγκλιση» που υποτίθεται ότι είναι επιτακτική;

Στο πρώτο από τα πολλά άρθρα της σειράς «Free Lunches» για την μεταρρύθμιση της ευρωζώνης, ας πάρουμε τον χρόνο μας να εξειδικεύσουμε τα προβλήματα στα οποία πρέπει να βρούμε λύσεις. Αλλιώς, δύσκολα μπορούμε να κρίνουμε σε λίγες εβδομάδες, αν τα αποτελέσματα της Συνόδου θα είναι επιτυχημένα ή αποτυχημένα.

Κυρίως, θα πρέπει να απομακρυνθούμε από οποιαδήποτε ιδέα ότι η επιτυχία του ευρώ είναι συνώνυμη με την ισχυρή ανάπτυξη και την ευημερία όλων των μελών του. Υπάρχουν ελάχιστοι λόγοι να σκέφτεται κανείς ότι ένα ενιαίο νόμισμα από μόνο του είναι ισχυρός καθοριστικός παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης. Ότι κάποια διευθέτηση του νομισματικού τομέα πρέπει να μετατρέπει τους υπεύθυνους για την χάραξη πολιτική που δεν είναι τέλειοι και τους πολιτικούς ηγέτες σε οικονομικές ευφυΐες, είναι μη ρεαλιστικό. Ότι πρέπει να επιβάλει οικονομική βελτίωση μέσα από παρακάμπτοντας δημοκρατικές και πολιτικές διαδικασίες, επίσης δεν είναι επιθυμητό. Αυτή είναι μία αλήθεια που ισχύει παντού – αν ο Αμερικανός Πρόεδρος καταστρέψει την οικονομία της χώρας του, ουδείς θα κατηγορήσει το δολάριο – και θα πρέπει να αναγνωριστεί αυτή η αλήθεια και στην Ευρώπη. Μην κατηγορείτε το νόμισμα για προβλήματα που δεν είναι δουλειά του να λύσει.

Αυτό που πρέπει να αναμένεται σε μία νομισματική ένωση, ωστόσο, είναι ότι πρέπει να είναι περισσότερο πηγή σταθερότητας παρά αστάθειας, τόσο για την πραγματική οικονομία (έτσι ώστε οι μηχανισμοί του νομίσματος να μην κάνουν την ύφεση χειρότερη ή αλλιώς να δημιουργούν μη απαραίτητα οικονομικά κόστη) και για το ίδιο (έτσι ώστε να τελειώσει οποιοσδήποτε εικασία για το αν κάποια χώρα μέλος θα φύγει από το νόμισμα).

Ο Μάριο Ντράγκι, ο Κεντρικός Τραπεζίτης του ευρώ, έθεσε με απαράμιλλο τρόπο τι σημαίνει αυτό, στην ομιλία του στη Φλωρεντία τον περασμένο μήνα, στον καλύτερο οδηγό όσον αφορά τις προκλήσεις της ευρωζώνης. Αυτό που δεν πρέπει να συμβεί ξανά, όπως είπε, είναι ένα καθοδικό σπιράλ στην κρίση στο οποίο τα προβλήματα στα δημόσια οικονομικά, τις τράπεζες, τις εταιρείες και τα νοικοκυριά, αυξάνουν το ένα το βάρος στο άλλο.

Το γεγονός έκανε πιο έντονη την ύφεση, καθώς οι κυβερνήσεις σύσφιξαν τους προϋπολογισμούς τους αντί να δώσουν κίνητρα στη ζήτηση, οι τράπεζες περιόριζαν την πίστωση και η ζήτηση από τον ιδιωτικό τομέα στέγνωνε. Χωρίς καμία πηγή ζήτησης, τα καθοδικά σπιράλ οδήγησαν τις οικονομίες σε κακή ισορροπία. Και πάνω από αυτό και εξαιτίας αυτού, ήρθε η φυγή κεφαλαίων λόγω του φόβου ότι κάποια χώρα μπορεί να δει πως η μόνη διαφυγή είναι η έξοδος από το ευρώ.

Για να εμποδίσουμε αυτή την αυτό-τροφοδοτούμενη αστάθεια, χρειάζεται να υπάρχει κάποια αντικυκλική υποστήριξη της συνολικής ζήτησης κάπου στην οικονομία: Ένας σταθεροποιητής που θα χρησιμεύει σαν μαξιλάρι για τα οικονομικά σοκ, έτσι ώστε οι συνέπειες από τις διακυμάνσεις στην παραγωγή να αποσβένονται με τις δαπάνες. Ένα πράγμα που αυτός ο σταθεροποιητής δεν θα είναι σε μία νομισματική ένωση είναι η τόνωση μέσω της υποτίμησης (η οποία άλλωστε μπορεί και να μην μπορεί να επιτελέσει το στόχο) ή μία εθνική κεντρική τράπεζα να ανοίξει τις μηχανές εκτύπωσης χρήματος.

Τι μπορεί να είναι τότε; Ο Ντράγκι κάνει τη δουλειά καλύτερα από τους περισσότερους, δείχνοντας ότι η διασυνοριακή σταθεροποίηση της ζήτησης μέσω των κρατικών προϋπολογισμών είναι ήδη πιο δυνατή στην ευρωζώνη από ότι στις ΗΠΑ («49% του σοκ της ανεργίας απορροφάται από τους αυτόματους σταθεροποιητές στην ευρωζώνη, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ είναι 32%). Η σταθεροποίηση μέσω ιδιωτικών χρηματοοικονομικών καναλιών, ωστόσο, είναι πολύ μικρότερη στην Ευρώπη, εξαιτίας της περισσότερο κατακερματισμένης, λόγω εθνικών κρατών, οικονομίας.

Το ερώτημα είναι πώς να βελτιωθούν και τα δύο. Στη δημοσιονομική σταθεροποίηση, η προφανής παρατήρηση είναι ότι και οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ και, μέσα στην κρίση, ο πανικός της αγοράς για το δημόσιο χρέος κάποιων κυβερνήσεων, περιόρισαν τη δυνατότητα που έχουν οι κυβερνήσεις για να σταθεροποιήσουν τη ζήτηση.

Αυτό πρέπει να μας οδηγεί στην ερώτηση πως αυτοί οι περιορισμοί μπορούν να αρθούν, η οποία κατευθύνει το επίκεντρο προς τους δημοσιονομικούς κανόνες, τη δομή του δανεισμού προς κυβερνήσεις σε εποχή ύφεσης, την αναδιάρθρωση του χρέους για να μειωθούν οι πιέσεις στους κρατικούς προϋπολογισμούς και στο αν θα κάνεις δημοσιονομική σταθερότητα κεντρικά, όπως και σε εθνικό επίπεδο.

Όσον αφορά τη σταθεροποίηση του χρηματοοικονομικού και ιδιωτικού τομέα, το ερώτημα είναι πώς θα αποσυνδέσεις καλύτερα τον δανεισμό των χρηματοοικονομικών οργανισμών (τα ενεργητικά και τις επενδύσεις τους) και τη χρηματοδότηση (τις υποχρεώσεις τους) στις όλες τις οικονομίες της ευρωζώνης. Αυτό οδηγεί την ατζέντα σε μία «τραπεζική ένωση» και μία «ένωση κεφαλαιαγορών», στις οποίες χρηματοδότηση και πίστωση δεν είναι συνδεδεμένες με τις εθνικές οικονομίες σε βαθμό αποσταθεροποίησης.

Όπως η Isabel Schnabel και ο Nicolas Véron εξήγησαν πρόσφατα, αυτό απαιτεί, κατ' ελάχιστον, ότι η πιστοληπτική ικανότητα των τραπεζών δεν είναι πια στο έλεος των δημόσιων οικονομικών της χώρας απ' όπου ξεκίνησε – ότι ο «φαύλος κύκλος» μεταξύ τραπεζών και κρατών θα σπάσει.

Αυτές είναι οι οικονομικές λειτουργίες που μία καλά συντονισμένη νομισματική ένωση πρέπει να εκπληρώνει. Υπό μία έννοια, είναι ένας πολύ πιο μέτριος στόχος από την γεωγραφικά ευρεία ανάπτυξη και τη σύγκλιση στην ευημερία. Υπό μία άλλη έννοια – στον βαθμό που είναι απαραίτητος όρος για τη διατήρηση τόσο της ανάπτυξης όσο και της ολοκλήρωσης – είναι ένα φιλόδοξο κριτήριο και αυτό με το οποίο θα πρέπει να τεστάρουμε τις προτάσεις που τέθηκαν έως τώρα για τις μεταρρυθμίσεις και οι οποίες θα συμφωνηθούν αργότερα αυτόν τον μήνα.

Πηγή