Η Ευρώπη δίνει μαθήματα καπιταλισμού στις ΗΠΑ

22/6/2018

Του Martin Sandbu

Η αμερικανική οικονομία έχει γίνει λιγότερο ανταγωνιστική από την ευρωπαϊκή το τελευταίο τέταρτο του αιώνα. Ο αρνητικός ρόλος των επιχειρηματικών λόμπι. Η άνοδος του λαϊκισμού και η διεύρυνση των ανισοτήτων.

Η λαϊκιστική εξέγερση στη Δύση είναι επιτυχημένη επειδή η διάγνωσή της σχετικά με το τι έχει πάει στραβά στον κόσμο ακούγεται σωστή στα αυτιά πολλών ανθρώπων. Ιδίως η κατηγορία πως η οικονομία είναι «στημένη» βρίσκει ανταπόκριση και ο λόγος είναι πως περιέχει μια δόση αλήθειας και κάτι παραπάνω από μια δόση στην περίπτωση των ΗΠΑ.

Αν αναζητείτε στοιχεία, μπορείτε να τα βρείτε στις πρόσφατες παρατηρήσεις του Τζέισον Φούρμαν για τον αυξανόμενο βαθμό συγκέντρωσης σε διάφορους κλάδους της αμερικανικής οικονομίας. Ο ίδιος δίνει λεπτομερή στοιχεία σε ένα συνέδριο του ΟΟΣΑ για τον βαθμό συγκέντρωσης της αγοράς.

Ο Φούρμαν παρουσιάζει μια αυξανόμενη συγκέντρωση στα έσοδα των εταιρειών σε πολλούς σημαντικούς κλάδους. Καταδεικνύει επίσης μια όλο και πιο στρεβλή κατανομή των επιστροφών κεφαλαίου, η οποία αποτελεί ένδειξη ότι η αυξημένη συγκέντρωση έρχεται μαζί με την αυξημένη ισχύ στην αγορά και όχι (ή ταυτόχρονα) με τις διαρθρωτικές αλλαγές στις παραγωγικές διαδικασίες που ευνοούν τις μεγαλύτερες μονάδες που αντέχουν τον ανταγωνισμό. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να βρίσκεται πίσω από πολλά προβλήματα στην οικονομία, μεταξύ των οποίων και η πτώση στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας και η πίεση στα εισοδήματα των εργαζομένων.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Η διόγκωση των κερδών σημαίνει ότι οι πιο ασφαλείς κραταιές εταιρείες και η έλλειψη δυναμισμού (ο Φούρμαν υποστηρίζει ότι ο ρυθμός καταστροφής των παλιών εταιρειών και δημιουργίας νέων έχει υποχωρήσει) υπονομεύουν ένα σημαντικό κανάλι ανάπτυξης: τη μετακίνηση πόρων από τους λιγότερο παραγωγικούς στους πιο παραγωγικούς ανταγωνιστές.

Η έλλειψη ανταγωνισμού, επιτρέποντας μεγαλύτερη αύξηση των τιμών σε σχέση με το κόστος -συμπεριλαμβανομένου και του εργατικού κόστους- μπορεί επίσης να εξηγήσει την αλλαγή στο μερίδιο των εισοδημάτων από εργασία και κεφάλαιο.

Το κυριότερο είναι πως ο Φούρμαν υποστηρίζει πως η αυξημένη συγκέντρωση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε πολιτικές επιλογές -όπως η αδύναμη εποπτεία του ανταγωνισμού την οποία επισημαίνει συχνά η συνάδελφος Ράνα Φόρουχαρ- παρά απλώς σε «φυσικές» αιτίες.

Υπάρχει και μια φωτεινή πλευρά στη διάγνωση αυτή, η οποία είναι πως ό,τι προκάλεσαν οι κακές πολιτικές, μπορούν να το διορθώσουν οι καλές. Είναι συνεπώς πολύ ενδιαφέρον να εξετάσει κανείς διαφορετικές χώρες.

Πρόσφατη έρευνα των Χερμάν Γκουτιέρες και Τομά Φιλιπόν κάνει ακριβώς αυτό και ανατρέπει έναν παλιό μύθο: «Μέχρι τη δεκαετία του 1990, οι αγορές των ΗΠΑ ήταν πιο ανταγωνιστικές από τις ευρωπαϊκές αγορές. Σήμερα οι ευρωπαϊκές αγορές έχουν μικρότερη συγκέντρωση, χαμηλότερα υπερβάλλοντα κέρδη και λιγότερα ρυθμιστικά εμπόδια». Αυτό ισχύει όχι μόνο συνολικά αλλά και στους περισσότερους κλάδους.

Γιατί τα πηγαίνει καλύτερα η Ευρώπη; Οι Γκουτιέρες και Φιλιπόν δίνουν δύο λόγους. Ο πρώτος είναι πως οι θεσμοί της Ε.Ε. που έχουν συγκροτηθεί για να εποπτεύουν την ενιαία αγορά της Ευρώπης είναι πιο ανεξάρτητοι από τους αντίστοιχους των ΗΠΑ και ότι οι προσπάθειες να μειωθούν τα ρυθμιστικά εμπόδια στην ενιαία αγορά σημαίνουν ότι η Ευρώπη έχει εφαρμόσει περισσότερες μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση του ανταγωνισμού.

Η πολιτική οικονομία πίσω από τη θεσμική ανεξαρτησία, υποστηρίζουν οι ερευνητές, είναι ένα αποτέλεσμα της υπερεθνικής φύσης της Ε.Ε.: κυβερνήσεις που μπορεί να βλέπουν φιλικά τα συμφέροντα των δικών τους βιομηχανιών δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν την αιχμαλώτιση μιας κοινής ρυθμιστικής αρχής από τις επιχειρήσεις μιας άλλης χώρας.

Αυτό συνδέεται με τον δεύτερο λόγο, ο οποίος είναι πως η άσκηση επιρροής από τα επιχειρηματικά λόμπι είναι μικρότερη στην Ευρώπη από ό,τι στις ΗΠΑ.

Τι μαθήματα πρέπει να αντλήσουμε από τα παραπάνω; Το ένα είναι απλώς μια παρατήρηση: δεν μπορούμε να θεωρούμε ότι αιτία όλων των οικονομικών ασθενειών είναι το στημένο οικονομικό σύστημα. Συγκεκριμένα, από τη στιγμή που η ανάπτυξη της παραγωγικότητας έχει πέσει στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, ο ανεπαρκής ανταγωνισμός δεν μπορεί να αποτελεί εξήγηση γι' αυτό. Αλλά η εξήγηση λειτουργεί καλύτερα για άλλα φαινόμενα, για παράδειγμα στις αλλαγές στα μερίδια εισοδήματος. Οι Γκουτιέρες και Φιλιπόν δείχνουν ότι (αν εξαιρεθεί το real estate) η αύξηση των κερδών εις βάρος του μεριδίου του εισοδήματος από εργασία αποτελεί κατά κύριο λόγο αμερικανικό φαινόμενο.

Υπάρχει και μια βαθύτερη πολιτική παρατήρηση. Η άνοδος του λαϊκισμού αποδίδεται μερικές φορές στην εμφάνιση αποξενωμένων συστημάτων κανόνων που μειώνουν το περιθώριο για δημοκρατική λήψη αποφάσεων ή στη λαϊκή δυσαρέσκεια για τη φιλελεύθερη πολιτική ορθότητα, αυτό που ο Γιάσα Μουνκ αποκαλεί «αντιδημοκρατικό φιλελευθερισμό» και «ανελεύθερη δημοκρατία». Αλλά ισχύει εντέλει αυτό και στην οικονομική σφαίρα;

Ένα βασικό χαρακτηριστικό του φιλελευθερισμού είναι οι δίκαιοι κανόνες που ισχύουν εξίσου για όλους, κάτι που μεταξύ άλλων πρέπει να σημαίνει και δραστήρια πολιτική για την ενίσχυση του ανταγωνισμού. Μια οικονομία που είναι στημένη προς όφελος των ήδη ευνοημένων αποτελεί πολύ σπάνια ένα ευρέως διαδεδομένο αίτημα.

Από την άποψη αυτή συνεπώς, οι ΗΠΑ κινούνται το τελευταίο τέταρτο του αιώνα σε ένα μονοπάτι με λιγότερη δημοκρατία και λιγότερο φιλελευθερισμό. Εν τω μεταξύ, η Ε.Ε. έχει κερδίσει περισσότερο και από τα δύο και το έχει κάνει ενισχύοντας τη διεθνή οικονομική τάξη κατά της οποίας επιτίθενται οι λαϊκιστές.

Πηγή