Οι φιλελεύθεροι πρέπει να ετοιμαστούν για αντεπίθεση

13/5/2020

Του Gideon Rachman

Αν το φιλελεύθερο δόγμα είχε εισέλθει στην τωρινή κρίση με ευρεία λαϊκή στήριξη, θα ήταν πιο εύκολο να διασφαλιστεί πως όλες οι μαζικές παραβιάσεις βασικών ελευθεριών, ελέω πανδημίας, είναι προσωρινές. Όμως συνέβη το αντίθετο.

Ο ποιητής Robert Frost κάποτε όρισε τον φιλελεύθερο ως έναν άνθρωπο που είναι υπερβολικά ανοικτόμυαλος για να ταχθεί υπέρ του εαυτού του σε μια διαφωνία. Ήρθε η ώρα, οι φιλελεύθεροι να απορρίψουν αυτή την, από συνήθειο, ανοχή και να ετοιμαστούν για καβγά.

Ο κόσμος μετά τον κορωνοϊό είναι απίθανο να είναι ένα φιλόξενο περιβάλλον για τον φιλελευθερισμό. Οι παραδοσιακές φιλελεύθερες ανησυχίες -η προστασία της ιδιωτικότητας, ο περιορισμός της εξουσίας του κράτους και η διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων- κινδυνεύουν να μπουν στην άκρη ως αχρείαστες πολυτέλειες, καθώς τα έθνη αγωνίζονται να αποκαταστήσουν την οικονομική και φυσική υγεία.

Η πανδημία έχει ήδη αναγκάσει κόσμο να ανεχθεί μαζικές παραβιάσεις βασικών ελευθεριών, όπως του δικαιώματος της εργασίας και της ελεύθερης συναναστροφής. Η πλήρης επαναφορά των δικαιωμάτων αυτών μπορεί να χρειαστεί χρόνια.

Εν τω μεταξύ, νέες μορφές παρακολούθησης επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να παρακολουθούν και να ελέγχουν τις κινήσεις των πολιτών τους. Μέτρα που εισήχθησαν στο όνομα του ελέγχου της ασθένειας μπορεί να αποδειχθούν υπερβολικά «χρήσιμα» για να αποσυρθούν μετά την πανδημία. Η οικονομική καταστροφή που προκαλεί η Covid-19 έχει προκαλέσει επίσης μια τεράστια επέκταση του κράτους, κάτι που δεν θα αντιστραφεί γρήγορα.

Αν το φιλελεύθερο δόγμα είχε εισέλθει στην κρίση αυτή με ευρεία λαϊκή στήριξη και κατανόηση, θα ήταν πιο εύκολο να διασφαλιστεί πως όλες αυτές οι παραβιάσεις της ελευθερίας είναι προσωρινές. Όμως συνέβη το αντίθετο. Ο φιλελευθερισμός είχε μια άθλια δεκαετία, με τη χρηματοπιστωτική κρίση και τον απόηχό της να μετατρέπουν το «φιλελεύθερος» σε βρισιά, τόσο για την εθνικιστική δεξιά όσο και για τη ριζοσπαστική αριστερά.

Αναπόφευκτα υπάρχει μεγάλη σύγχυση για τον όρο «φιλελευθερισμός», ο οποίος σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές περιοχές. Στις ΗΠΑ, η δεξιά που στηρίζει τον Τραμπ κρώζει ότι «έχουν τους φιλελεύθερους», εννοώντας χλευαστικά την αριστερά. Στην Ευρώπη, το «φιλελεύθεροι» είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιηθεί ως συνώνυμο της δεξιάς. Η Ευρωπαϊκή αριστερά αποκηρύσσει τους φιλελεύθερους -ή, όπως προτιμά, «νεοφιλελεύθερους»- ως υπέρμαχους του άκαρδου καπιταλισμού και της ανισότητας. Η αποκήρυξη του νεοφιλελευθερισμού είναι τώρα στάνταρντ και στην αριστερά της Αμερικής.

Υπάρχουν, στην πραγματικότητα, ορισμένα κοινά μοτίβα στην καταδίκη του φιλελευθερισμού τόσο από τη λαϊκιστική δεξιά όσο και τη ριζοσπαστική αριστερά. Και οι δυο πλευρές υποστηρίζουν πως, τα τελευταία 30 χρόνια, οι φιλελεύθεροι έχουν δημιουργήσει ένα «στημένο» σύστημα που ευνοεί την ελίτ. Η δεξιά είναι ιδιαίτερα εξοργισμένη με την παγκοσμιοποίηση και τη μετανάστευση. Η αριστερά επικεντρώνεται στην ανισότητα και την ανασφάλεια.

Η φιλελεύθερη προθυμία να βλέπει κανείς και την άλλη πλευρά, αυτό που χλευάζει ο Frost, σημαίνει πως δέχομαι ότι οι επικρίσεις τόσο των αριστερών όσο και των δεξιών έχουν κάποια βάση. Η φιλελεύθερη παρόρμηση να αποσυρθούν τα σύνορα του κράτους έχει συμβάλει στην αυξημένη οικονομική ανασφάλεια στη Δύση. Και η δεξιά έχει δίκιο να λέει πως πολλοί φιλελεύθεροι είναι υπερβολικά χαλαροί ως προς τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης.

Εκεί που έχει λάθος η αντιφιλελεύθερη αντίδραση είναι όταν υποστηρίζει πως αυτά τα λάθη πολιτικής είναι έμφυτα στον φιλελευθερισμό. Ακόμα σημαντικότερο, οι επικριτές συνήθως αγνοούν τα κόστη στην ελευθερία και την ευημερία που έχει μια επίθεση κατά των φιλελεύθερων αρχών.

Ο φιλελευθερισμός είναι ένας «πονηρός» όρος. Αλλά για μένα, το σημείο εκκίνησης παραμένει η αρχή της βλάβης, όπως εκφράστηκε από τον John Stuart Mill στο «Περί Ελευθερίας» το 1859, ο οποίος αναφέρει πως ο μόνος σκοπός για τον οποίο μπορεί δικαίως να ασκηθεί εξουσία πάνω σε οποιοδήποτε μέλος μιας πολιτισμένης κοινωνίας, ενάντια στη θέλησή του, είναι για να αποτραπεί η πρόκληση βλάβης σε άλλους. Αυτή η αρχή είναι συμβατή με ένα προσωρινό lockdown λόγω της πανδημίας, καθώς και με άλλες πιο συνηθισμένες πτυχές του σύγχρονου κράτους, όπως οι νόμοι για την υγεία και την ασφάλεια και η πολιτική ανταγωνισμού.

Δεν υπάρχει εγγενής λόγος για τον οποίο αυτού του είδους ο κλασικός φιλελευθερισμός θα πρέπει να οδηγεί στην πυρά τους κανονισμούς και να προκαλεί χρηματοπιστωτική κρίση. Οι περισσότεροι φιλελεύθεροι δεν είναι ελευθεριστές. Αποδέχονται την ανάγκη για ένα ενεργό κράτος, προκειμένου να μπορέσουν να λειτουργήσουν οι αγορές. Ο «νεοφιλελευθερισμός» του Reagan και της Thatcher ήταν επιφυλακτικός έναντι της κρατικής παρέμβασης, τόσο για πολιτικούς όσο και για οικονομικούς λόγους. Όμως ο Tony Blair -που επίσης συχνά κατηγορείται για «νεοφιλελευθερισμό»- στήριξε τις υψηλότερες δημόσιες δαπάνες και την αναδιανεμητική φορολόγηση.

Πολλοί υποστηρικτές του Blair θα δέχονταν τώρα πως ο πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου έκανε λάθος όταν η Βρετανία έγινε η μόνη μεγάλη χώρα της ΕΕ που επέτρεψε αμέσως την απεριόριστη μετανάστευση από τα νέα κράτη-μέλη της ΕΕ το 2004. Όμως η υιοθέτηση μιας πιο επιφυλακτικής προσέγγισης έναντι της μετανάστευσης είναι συμβατή με τον φιλελευθερισμό και απέχει πολύ από τις τοπικιστικές πολιτικές του Αμερικανού προέδρου Donald Trump και του ηγέτη του βρετανικού κόμματος Brexit, Nigel Farage.

Οι λογικοί φιλελεύθεροι κατανοούν πως για να λειτουργήσουν τα δημοκρατικά έθνη-κράτη, τα δικαιώματα των πολιτών πάντα πρέπει να μπαίνουν ψηλότερα από αυτά των μη πολιτών. Όμως, οι πραγματικοί φιλελεύθεροι διαφέρουν από τους κοινοτιστές της ακροδεξιάς και της ακροαριστεράς στην έμφαση που δίνουν στο δικαίωμα του ατόμου, αντί των ομαδικών ταυτοτήτων και δικαιωμάτων. Αυτό σημαίνει πως οι φιλελεύθεροι γνωρίζουν επίσης πως οι διεθνείς σχέσεις δεν αφορούν μόνο τη διαχείριση της σχέσης μεταξύ κρατών, αλλά πρέπει να αναγνωρίζουν τα δικαιώματα των ατόμων που ζουν στα κράτη αυτά.

Αυτή η πίστη στα δικαιώματα του ανθρώπου χρονολογείται από τον Διαφωτισμό και εκφράστηκε έξοχα στην Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, με την επιμονή της ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι.

Καθώς τα άκρα στην αριστερά και στη δεξιά κάνουν… προθέρμανση για τον αγώνα τους να ελέγξουν τον μετάκορωνοϊό κόσμο, φαίνεται πως τους ενώνει η κοινή τους αντιπάθεια για τους φιλελεύθερους. Όμως και οι δύο πλευρές μπορεί μια μέρα να αισθανθούν νοσταλγία για μία σημαντική πτυχή του φιλελευθερισμού.

Όπως σημείωσε ο Frost, οι φιλελεύθεροι δεν πιστεύουν στην καταστροφή του εχθρού τους...

Πηγή