Ευκαιρία για φορομεταρρύθμιση η πανδημία

14/5/2020

Tου Martin Sandbu

Καθώς οι οικονομίες του κόσμου αρχίζουν σιγά-σιγά να «ανεβάζουν ρολά», στόχος δεν θα πρέπει να είναι να επιστρέψουμε εκεί που βρισκόμασταν προ της πανδημίας. Πώς μπορεί να αλλάξει το φορολογικό σύστημα προς όφελος της οικονομίας.

Οι κυβερνήσεις ορθώς έχουν διοχετεύσει μια πλημμύρα χρήματος στις οικονομίες μας που έχουν πληγεί από τον κορωνοϊό. Σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν εν μέρει τα έσοδα των εργαζομένων και τις ταμειακές ροές των επιχειρήσεων, καθώς το ένα τέταρτο με ένα τρίτο της οικονομίας έχει κλείσει, ρίχνουν πρωτοφανείς επιδοτήσεις και εγγυήσεις δανείων στον ιδιωτικό τομέα, προοιωνίζοντας διψήφια εθνικά ελλείμματα φέτος.

Τώρα είναι η ώρα να σκεφτούμε εξίσου ριζοσπαστικά για τη σύνθεση των κρατικών προϋπολογισμών –πάνω απ’ όλα τη δομή των φόρων- ως προς το μέγεθός τους.

Καθώς αίρουμε σταδιακά τα lockdowns, η οικονομική δραστηριότητα θα αρχίσει να αυξάνεται. Όμως η ανάκαμψη θα είναι εξαιρετικά εύθραυστη, δεδομένης της ζημιάς που έχει γίνει στη φερεγγυότητα των επιχειρήσεων. Στην καλύτερη περίπτωση θα δούμε σταδιακή επιστροφή σε πλήρη επίπεδα δραστηριότητας και θα υπάρξει μια βαθιά αβεβαιότητα ως προς το πώς θα είναι η οικονομία μετά την Covid-19 –μόνο που το status quo ante θα έχει φύγει ανεπιστρεπτί.

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το φορολογικό σύστημα για να βελτιώσουμε κάθε πτυχή αυτού του προβλήματος. Είναι μια πρόκληση, αλλά ταυτόχρονα και μια ευκαιρία για να μορφοποιήσουμε ένα πιο αποδοτικό και δικαιότερο σύστημα.

Όταν οι επιδοτήσεις μισθών σταματήσουν σταδιακά, πολλές από τις θέσεις εργασίας που έχουν μέχρι στιγμής σωθεί θα χαθούν στο τέλος, εάν ο φόβος των καταναλωτών ή οι κανόνες κοινωνικών αποστάσεων σημαίνουν πως η ζήτηση θα ανακάμψει με αργό ρυθμό. Ένας προφανής τρόπος για να βοηθηθούν οι άνθρωποι να επιστρέψουν στις δουλειές τους, είναι να μειωθεί το μη μισθολογικό κόστος –οι φόροι ως ποσοστό του εργατικού κόστους- όπως η εθνική ασφάλιση στο Ηνωμένο Βασίλειο, ή οι πιο δαπανηρές επιβαρύνσεις για την κοινωνική ασφάλιση αλλού.

Μια μόνιμα χαμηλή φορολόγηση της εργασίας θα ενθάρρυνε επίσης τους επιχειρηματίες να ξεκινήσουν νέα εγχειρήματα ή να επεκτείνουν τα υφιστάμενα σε διάφορους τομείς. Δεν θα παραμείνουν βιώσιμες όλες οι παλιές δουλειές, άρα χρειαζόμαστε καινούριες σε τομείς που μπορούν να ακμάσουν σε μια πιο ανθεκτική στην πανδημία οικονομία, όπως είναι οι υπηρεσίες delivery, οι επισκευές ποδηλάτων, η ρομποτική και η τεχνολογική υποστήριξη, νέες και εξ αποστάσεως μορφές ψυχαγωγίας και μάθησης, καθώς και ίσως μια στροφή από την ποσότητα προς την ποιότητα παντού.

Πολλές κυβερνήσεις έχουν μειώσει προσωρινά ή αναβάλλει και άλλους επιχειρηματικούς φόρους. Αυτή είναι η ώρα για να υπάρξει μεταρρύθμισή τους μια και καλή. Το Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, ανέστειλε τους επιχειρηματικούς συντελεστές (έναν φόρο ακινήτων που επιβάλλεται στους ενοικιαστές) για ορισμένες μικρότερες επιχειρήσεις. Ακόμα και σε κανονικές εποχές, ούτε αυτός ο φόρος, ούτε ο αντίστοιχος δημοτικός φόρος για τα νοικοκυριά σχετίζεται με αξιόπιστο τρόπο με τα κέρδη ή τα εισοδήματα. Γιατί να μην γίνει μόνιμη αυτή η αναστολή για όλες τις επιχειρήσεις και να βρεθεί κάτι άλλο που θα αντικαταστήσει καλύτερα και τους δυο φόρους;

Εν τω μεταξύ, μπορούν να εφαρμοστούν κάποιοι έξυπνοι νέοι φόροι. Μια ομάδα ευρωπαίων οικονομολόγων έχει προτείνει να μην βοηθηθούν οι μικρές επιχειρήσεις μέσω δανείων, που μπορεί να τους δημιουργήσουν πρόβλημα στην ανάκαμψη, αλλά μέσω επιχορηγήσεων συνδυασμένων με έναν πρόσθετο φόρο στα κέρδη που θα επιβληθεί αργότερα –αντιγράφοντας ουσιαστικά τις κρατικές ενέσεις κεφαλαίων, ακόμα και για μεμονωμένους traders και οικογενειακές επιχειρήσεις.

Ορισμένοι φόροι θα πρέπει να αυξηθούν (ειδικά εάν άλλοι μειωθούν) επειδή στο τέλος τα ελλείμματα θα πρέπει να περιοριστούν, και το σοκ της πανδημίας οπωσδήποτε θα οδηγήσει σε αλλαγή των προτεραιοτήτων και σε ό,τι αφορά τις δαπάνες. Το λιγότερο που θα πρέπει να αναμένεται είναι φωνές που θα ζητούν να δαπανηθεί ό,τι χρειάζεται για να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για μια επόμενη μεταδοτική επιδημία.

Πιθανότατα θα υπάρξει ισχυρή υποστήριξη για μια καλύτερη μεταχείριση των εργαζόμενων που βρίσκονται στην «πρώτη γραμμή», ιδιαίτερα αυτούς στον τομέα της υγείας και της φροντίδας, που κάποιες φορές βρίσκονται στον πάτο τις μισθολογικής κλίμακας.

Αν μειωθούν οι φόροι της εργασίας, τότε θα πρέπει να αυξηθούν οι φόροι στα κεφάλαια. Όμως οι υψηλότεροι φόροι στα κεφαλαιακά εισοδήματα στέλνουν το λάθος μήνυμα όταν χρειαζόμαστε να πυροδοτήσουμε μια ανάκαμψη και να επενδύσουμε στην ανθεκτικότητα. Οι φόροι στον καθαρό πλούτο είναι μια καλύτερη εναλλακτική, με το επιπλέον μπόνους της επίσπευσης της ανακατανομής των κεφαλαίων από τις λιγότερο παραγωγικές δραστηριότητες προς τις πιο παραγωγικές.

Η διόρθωση της αποφυγής της εταιρικής φορολόγησης των πολυεθνικών έχει επίσης αργήσει πολύ. Η Γερμανία και η Γαλλία εξαιρούν τις εταιρείες που είναι εγγεγραμμένες σε φορολογικούς παραδείσους από την παροχή βοήθειας που σχετίζεται με τον κορωνοϊό. Και άλλες χώρες θα πρέπει να ακολουθήσουν και να διευρύνουν την εξαίρεση, προς όφελος των φορολογούμενων.

Επιπλέον, τα εκλογικά σώματα θα θελήσουν να διατηρήσουν ορισμένα από τα ακούσια οφέλη του lockdown. Όπως σχολίασε ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν, δεδομένου αυτού που έχουμε κάνει για να περιορίσουμε τον κορωνοϊό, γιατί να μην λάβουμε δραστικά μέτρα για να μειώσουμε τη μόλυνση της ατμόσφαιρας;

Αυτό παραπέμπει σε φιλόδοξους φόρους στον άνθρακα και άλλα ρυπογόνα, καθώς και σε χρεώσεις για την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Δεν είναι μια αδικαιολόγητη επιβάρυνση της ανάκαμψη, αλλά αντιθέτως η καλύτερη ώρα για να δεσμευτούμε στην πράσινη φορολογία. Αυτό θα καθοδηγούσε τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, χαρτογραφώντας τον δρόμο της επιστροφής τους προς μια νέα κανονικότητα –μια κανονικότητα στην οποία θέλουμε ο κόσμος να μετακινείται λιγότερο τόσο προς όφελος της δημόσιας υγείας όσο και προς όφελος του κλίματος.

Σε κανονικές εποχές, οι φορολογικές δομές και η κατανομή δαπανών αλλάζουν με ρυθμό χελώνας, και ακόμα και οι καλοπροαίρετες τροποποιήσεις με την πάροδο του χρόνου μετατρέπονται σε αδέξιες τρύπες. Η έκτακτη κατάσταση του σήμερα καθιστά εφικτό ένα φορολογικό σύστημα που θα είναι σχεδιασμένο για το καλό της οικονομίας, αντί για τη συνήθη καθίζηση των ξεχασμένων εκλογικών υποσχέσεων.

Μετά την Covid-19, στόχος μας δεν θα πρέπει να είναι να επιστρέψει η κατάσταση εκεί που ήταν. Μπορούμε να πάμε πολύ καλύτερα...

Πηγή