Δύο «αιρετικά» μυαλά ανατρέπουν τη γερμανική πολιτική στην Ευρώπη

11/6/2020

Του Guy Chazan

Ποιοι είναι οι αρχιτέκτονες της στροφής προς τη μεγαλύτερη δημοσιονομική ένωση της ΕΕ. Η στροφή των 180 μοιρών που έχει αφήσει άφωνη την Ευρώπη. Γιατί δεν πρέπει να ξαφνιάζει η αλλαγή και πώς η πανδημία αποτέλεσε απλά την... αφορμή. Πώς ξηλώθηκε το «πουλόβερ» Σόιμπλε.

Για χρόνια η Γερμανία θεωρούσε πως αυτά είναι αυτονόητα: όχι μεγάλα ελλείμματα προϋπολογισμού, όχι έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους και όχι δημοσιονομική ένωση της Ευρώπης.

Τις τελευταίες εβδομάδες, όμως, οι αρχές αυτές έχουν αναθεωρηθεί με τέτοια ταχύτητα, που οι γείτονες της Γερμανίας έχουν μείνει άφωνοι. Μια χώρα που ήταν εξαιρετικά επιφυλακτική για την Ευρώπη και «κολλημένη» με τους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, φαίνεται πως κάνει στροφή 180 μοιρών.

Το έναυσμα για την αλλαγή αυτή αποτέλεσε η πανδημία του κορωνοϊού, που αναμένεται να ρίξει την ΕΕ στη βαθύτερη ύφεση της ιστορίας της. Ωστόσο, η αλλαγή δεν είναι ούτε κατά διάνοια τόσο ξαφνική όσο φαίνεται. Είναι πλέον σαφές πως ο νέος τρόπος σκέψης για την Ευρώπη «σιγόβραζε» για τουλάχιστον δύο χρόνια. Και το «εκκολαπτήριο» της ιδέας αυτής ήταν ένας θεσμός που από καιρό συμβόλιζε τη δημοσιονομικά «γερακίσια» άποψη για την Ευρώπη -το υπουργείο Οικονομικών.

Λίγοι αντιπροσωπεύουν καλύτερα την αλλαγή αυτήν από τον Jörg Kukies. Έναν πρώην τραπεζίτη της Goldman Sachs, που τα τελευταία δύο χρόνια υπηρετεί ως αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, και ο οποίος ήταν ένας από τους «οδηγούς» της γαλλογερμανικής πρότασης για την άντληση 500 δις ευρώ μέσω κοινού ευρωπαϊκού χρέους και τη χορήγησή τους ως επιχορηγήσεις, και όχι δάνεια, στις χώρες που έχουν πληγεί από τον κορωνοϊό.

Για τον κ. Kukies, το ταμείο είναι ένα κομβικό ορόσημο στον δρόμο προς την πλήρη δημοσιονομική ένωση της Ευρώπης -προς μια ΕΕ με εξουσίες όχι μόνο να εκδίδει ομόλογα αλλά και να δημιουργεί δικά της έσοδα. «Μιλάμε πολύ για την κυριαρχία της Ευρώπης, όμως δεν μπορείς να περιμένεις πως αυτό θα εξελιχθεί, όταν παραμένει ατελής η δημοσιονομική ένωση», δήλωσε σε συνέντευξή του στους Financial Times.

Ο κ. Kukies ενσαρκώνει το νέο πνεύμα στο υπουργείο Οικονομικών. Από το 2009 έως το 2017 του υπουργείου ηγούνταν ο Wolfgang Schäuble, ο οποίος ήταν υπέρμαχος των πολιτικών λιτότητας που επιβάλλονταν σε χώρες όπως η Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης κρατικού χρέους της Ευρώπης.

Ο διάδοχός του, Olaf Scholz, πρώην δήμαρχος του Αμβούργου, αρχικά φαινόταν να προσπαθεί να προβάλλει μια εικόνα ενότητας, επιμένοντας πως είναι το ίδιο προσκολλημένος στους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς -την πολιτική του «schwarze Null», δηλαδή του «μαύρου μηδέν», όπως και ο κ. Schäuble.

Όμως, παρασκηνιακά αναδιαμόρφωνε τον ιδεολογικό τρόπο σκέψης του υπουργείου. Τον Ιανουάριο του 2019 αντικατέστησε τον Ludger Schuknecht, τον επικεφαλής οικονομολόγο ο οποίος ήταν με τα «γεράκια», με τον Jakob von Weizsäcker, έναν Σοσιαλδημοκράτη που ήταν μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για πέντε χρόνια και το 2011 κατάρτισε πρόταση για τα λεγόμενα μπλε ευρομόλογα.

Ο κ. Kukies, που όπως και ο κ. Von Weizsäcker έχει σπουδάσει στο Παρίσι, ήταν επίσης ένας διορισμός-κλειδί. «Την ημέρα που ορκίστηκε ο Όλαφ, ήταν προγραμματισμένο να μιλήσουμε για 30 λεπτά και κατέληξε σε μια δίωρη συζήτηση για την Ευρώπη», είπε, ενθυμούμενος τη συνέντευξή του για τη θέση το 2018. «Μιλήσαμε για την εγγενή αντίφαση του να έχεις μια σχεδόν ολοκληρωμένη νομισματική ένωση και μια δημοσιονομική ένωση που είναι μάλλον αδύναμη».

O κ. Kukies, που τότε ήταν επικεφαλής Γερμανίας της Goldman Sachs, λέει πως αυτή η σύμπνοια απόψεων για τη στενότερη ενοποίηση της Ευρώπης ήταν που τον έπεισε να εισέλθει στη δημόσια υπηρεσία. «Ο Scholz μου ξεκαθάρισε πως στηρίζει απόλυτα αυτή την ιδέα -και πως έχει ένα πραγματικό σχέδιο για να προχωρήσει τα πράγματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο», σημείωσε.

Σύμφωνα με τον κ. Kukies, ο ίδιος και ο κ. Scholz ωθούσαν από τότε τη γερμανική πολιτική προς μια πιο φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση. Πρώτα υπήρξε η Συμφωνία Meseberg του 2018, μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας, που έδωσε νέα ώθηση στην ευρωπαϊκή τραπεζική μεταρρύθμιση και την ένωση των κεφαλαιαγορών -το σχέδιο που στόχο είχε να ενθαρρύνει τις διασυνοριακές ιδιωτικές επενδύσεις στο μπλοκ. Οι δύο γειτονικές χώρες στήριξαν επίσης μια κοινή ώθηση για μεταρρύθμιση του ESM, του ταμείου διάσωσης της ευρωζώνης.

Ακολούθησε η ανακοίνωση-έκπληξη του κ. Scholz τον περασμένο Νοέμβριο, πως η Γερμανία είναι έτοιμη να εγκαταλείψει τη θέση της ως προς το πρόγραμμα κοινής εγγύησης καταθέσεων, ένα δυνητικά μεγάλο βήμα προς τον δρόμο της τραπεζικής ένωσης της ευρωζώνης.

Αλλά η κρίση του κορωνοϊού ήταν αυτή που πραγματικά άλλαξε τις δημοσιονομικές και ευρωπαϊκές πολιτικές της Γερμανίας με θεμελιώδεις τρόπους. Καθώς εξαπλωνόταν η πανδημία, ο κ. Scholz εγκατέλειψε γρήγορα τη schwarze Null, εγκρίνοντας νέο δανεισμό ύψους 150 δις ευρώ. Τον περασμένο μήνα πήγε ακόμα παραπέρα, παρουσιάζοντας μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης 130 δις ευρώ, με επίκεντρο μια πρωτοφανή μείωση του ΦΠΑ.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο κ. Scholz βοήθησε ώστε να θεσπιστεί ένα πακέτο έκτακτων μέτρων ύψους 500 δισ. ευρώ για την ευρωζώνη και εργάστηκε με τον Γάλλο εταίρο του Bruno Le Maire πάνω στη γαλλογερμανική πρόταση για το ταμείο ανάκαμψης.

Η μετάβαση του κ. Kukies στο Βερολίνο από τη Φρανκφούρτη, όπου παραμένουν η σύζυγος και η κόρη του, δεν ήταν εύκολη. Πολλοί Σοσιαλδημοκράτες δεν είδαν με θετικό μάτι την απόφαση του κ. Scholz να προσλάβει έναν τραπεζίτη της Goldman. «Στη Γερμανία δεν είναι τόσο σύνηθες να κινείται κόσμος μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα», ανέφερε ο κ. Kukies.

Ωστόσο, στο μεταξύ, κέρδισε κύρος και έχει ανελιχθεί σε έναν από τους πιο απαραίτητους παράγοντες της κυβέρνησης. Από το σχέδιο διάσωσης του Βερολίνου για τη Lufthansa μέχρι το Ταμείο Οικονομικής Σταθερότητας, το ύψους 100 δισ. ευρώ όχημα για την ανακεφαλαιοποίηση και αγορά μετοχών εταιρειών που επηρεάζονται από τον κορωνοϊό, όλες οι σημαντικές πρωτοβουλίες του υπουργείου Οικονομικών περνάνε από το γραφείο του. Αποτελεί επίσης βασικό παράγοντα επιρροής της ευρωπαϊκής πολιτικής της Γερμανίας.

Ο πρώην τραπεζίτης είναι φανερός υποστηρικτής της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής δημοσιονομικής ενοποίησης. Όμως υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί στην άποψή του αυτή. Μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο εάν όλα τα κράτη-μέλη παίζουν σύμφωνα με τους κανόνες. «Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης πρέπει να ενισχυθεί ώστε όλα τα κράτη-μέλη να δημιουργούν δημοσιονομικό χώρο στις καλές εποχές», είπε. Η δημοσιονομική ένωση δεν θα είναι αποτελεσματική, αν τα κράτη έχουν «μέγιστη ευελιξία… στους δημοσιονομικούς κανόνες».

Οι επικριτές έχουν υποβαθμίσει τη σημασία του ταμείου ανάκαμψης, στη σύλληψη του οποίου συνέβαλε ο ίδιος. Αν και ο κ. Scholz το έχει περιγράψει ως τη «στιγμή Χάμιλτον» της Ευρώπης, σε αντίθεση με τη συμφωνία του Alexander Hamilton το 1790 στις ΗΠΑ, δεν αμοιβαιοποιεί το χρέος. Επίσης, δεν υπάρχουν ακόμα ενδείξεις πως θα μεταφερθούν στην ΕΕ σημαντικές εξουσίες για συγκέντρωση φόρων.

Αυτό όμως δεν μειώνει τη σημασία του ταμείου ανάκαμψης και αυτού που αντιπροσωπεύει, τόνισε ο κ. Kukies. «Ήταν ένα σημαντικό σήμα στην Ευρώπη, πως μιλάμε σοβαρά για την ιδέα της αλληλεγγύης».

Πηγή