Πηγή κοινωνικής ανισότητας οι τεχνολογικοί γίγαντες

19/9/2020

Χάρις στην πανδημία του κορωνοϊού οι κολοσσοί της υψηλής τεχνολογίας κατόρθωσαν με θετικό τρόπο να εμφανιστούν και πάλι στα πρωτοσέλιδα. Η Αmazon διασφάλισε τη διανομή των μασκών, των αντισηπτικών και του χαρτιού υγείας. Η Verily της Alphabet (μητρικής της Google) διαμόρφωσε ένα πλαίσιο διεξαγωγής τεστ για τον ιό στην Καλιφόρνια, ενώ οι Apple και Google μαζί επέβαλαν μία λύση, η οποία σέβεται το απόρρητο των προσωπικών στοιχείων στις εφαρμογές που χρησιμοποιούνται σε όλη τη χώρα (Γερμανία) και αφορούν την ιχνηλάτηση επαφών για τυχόν κρούσμα. Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται καλές ειδήσεις. Εντούτοις, δείχνουν όχι μόνο την ολοένα αυξανόμενη ισχύ των τεχνολογικών κολοσσών στις υποδομές, αλλά και την υφαρπαγή της θεμελιώδους οικονομίας αγαθών και υπηρεσιών, η οποία είναι καίριας σημασίας για την αναπαραγωγή της κοινωνίας. Πρόκειται παραδοσιακά για τη σφαίρα των δημοσίων αγαθών, που δεν είναι ανταγωνιστικά ούτε παρέχονται κατ’ αποκλειστικότητα και τα προσέφεραν οι δημόσιοι φορείς και όχι οι ιδιωτικοί όμιλοι. Εάν οι κολοσσιαίες εταιρείες του ψηφιακού καπιταλισμού εισέρχονται στη δημόσια σφαίρα, αυτό δεν προκαλεί πλέον την οργή των πολιτών. Προ καιρού, διευθυντικό στέλεχος των γερμανικών σιδηροδρόμων μου εκμυστηρεύτηκε εν πλήρει ειλικρινεία ότι φοβόταν τη μεγάλης κλίμακας ανάμειξη της Amazon.  

Η ιδέα της αδιάκοπης επέκτασης των μεγάλων τεχνολογικών επιχειρήσεων είναι απλά η επέκταση της καθημερινής μας εμπειρίας. Ένα ολοένα μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, που δεν κοιμόμαστε, είναι χρόνος στην οθόνη, όντας κολλημένοι στο κινητό μας. Κάθε καταναλωτική πράξη εκεί είναι η συμμετοχή μας σε έναν κόσμο ο οποίος ελέγχεται από μία από τις πρωτοπόρες εταιρείες.

Εάν αναζητούμε ειδήσεις ή προϊόντα στην Google, η τελευταία κερδίζει από τους παραγωγούς των αγαθών αυτών διά μέσου στοχευμένης διαφήμισης. Εάν, πάλι, ψωνίσουμε κάτι στο κατάστημα εφαρμογών της Apple, η εταιρεία κατακρατεί το 30% του τζίρου, ενώ στην περίπτωση της πλατφόρμας της Amazon, εάν αγοράσουμε κάτι από τρίτον, τότε και πάλι η Αmazon θα πάρει την προμήθειά της. Τα προερχόμενα από αυτήν τη δραστηριότητα κέρδη συνιστούν απλά ενοίκια, ήτοι είναι μη παραγωγικά έσοδα. Αφ’ ης στιγμής η ψηφιακή υποδομή της πλατφόρμας εγκαθιδρυθεί, το κόστος περαιτέρω ανάπτυξης, συντήρησης και επέκτασης δεν συσχετίζεται πλέον με τα κέρδη. Στο Facebook δεν κοστίζει σχεδόν τίποτε εάν ένας νέος χρήστης εγγραφεί στην πλατφόρμα της, αλλά κάθε νέος χρήστης γεννά νέα κέρδη.

Παρά το γεγονός ότι αυτή η λογική γίνεται πηγή πικρίας σε ορισμένους τομείς, αποδεικνύεται πως ολοένα και περισσότερο αποτελεί και το μοντέλο του μετασχηματισμού του ύστερου καπιταλισμού. Όμιλοι τύπου Google, Apple ή Amazon δεν μπορούν να κατανοηθούν στο σύνολό τους απλά και μόνον ως πλατφόρμες ψηφιακών αγορών. Μέσω της προοδευτικής ενσωμάτωσης νέων κατηγοριών και προμηθευτών προϊόντων, αλλά και με τις επιθετικές εξαγορές, οι εν λόγω εταιρείες στην ουσία κατάσχουν τις αγορές, τις οποίες εξυπηρετούν. Στην πραγματικότητα, οι τεχνολογικοί γίγαντες δεν δραστηριοποιούνται σε διάφορες αγορές, είναι οι αγορές αυτές. Λόγου χάριν, το λειτουργικό σύστημα Android της Google βρίσκεται εγκατεστημένο σχεδόν στο 80% των έξυπνων κινητών παγκοσμίως.

Στην περίπτωση των κολοσσών της υψηλής τεχνολογίας, η δύναμή τους προέρχεται από το ότι ιδιοποιούνται την αγορά, ασκώντας έλεγχο σε τέσσερα επίπεδα, αυτό της πληροφορίας, της πρόσβασης, των τιμών και της απόδοσης, δηλαδή της επιβολής των συνθηκών στις οποίες ο παραγωγός πουλάει τα προϊόντα του ή παρέχει τις υπηρεσίες του. Σκεπτόμενοι όλες αυτές τις εξελίξεις, βλέπουμε πως οι τεχνολογικοί γίγαντες λειτουργούν ως πηγή κοινωνικής ανισότητας. Οι χρεώσεις που τους καταβάλλουν οι παραγωγοί ελάχιστα φορολογούνται και σωρεύονται ως αποθέματα ρευστού, από όπου δεν υπάρχει η δυνατότητα της κατανομής τους υπό τη μορφή μισθών.
​​​​​​
* Ο κ. Philipp Staab είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας του Μέλλοντος της Εργασίας στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ του Βερολίνου.

Πηγή