Ο πραγματικός ταξικός πόλεμος είναι... μεταξύ των πλουσίων

5/12/2020

Τυ Janan Ganesh

Το «πλεόνασμα της παραγωγής ελίτ» και πώς προκαλεί τις πολιτικές αναταράξεις στη Δύση. Το παράδειγμα των ΗΠΑ και πώς ο Τραμπ θα μπορούσε να είχε εξασφαλίσει μια νέα τετραετία αν είχε κινηθεί πιο έξυπνα.

Οι Αμερικάνοι βιώνουν την αποκατάσταση της εκθρονισμένης ολιγαρχίας τους. Ο εκλεγμένος πρόεδρος Joe Biden διόρισε ως υπουργό Οικονομικών την πρώην πρόεδρο της Federal Reserve. Η επιλογή του για τη θέση του υπουργού Εξωτερικών είναι άλλος ένας άνθρωπος της ελίτ, που έχει «βγάλει ρίζες» στην Ουάσινγκτον. Ο κορυφαίος οικονομικός του σύμβουλος είναι στέλεχος της BlackRock.

Σε κάθε φάση της ζωής τους, αυτοί οι άνθρωποι «αποχαιρέτησαν» έναν άγνωστο αριθμό ανθρώπων που επίσης είχαν θέσει υποψηφιότητα. Οι περισσότεροι κάτοχοι MBA δεν «λάμπουν» ποτέ στη Wall Street, όπως αντίστοιχα οι περισσότεροι από αυτούς που περνούν μια ζωή στην Ουάσινγκτον ποτέ δεν πιάνουν γραφείο στη Δυτική Πτέρυγα του Λευκού Οίκου (σ.τ.μ., εκεί δηλαδή που βρίσκονται τα γραφεία του προέδρου των ΗΠΑ.

Στους τέσσερις ορόφους της Δυτικής Πτέρυγας υπάρχουν, μεταξύ άλλων, το γραφείο του αντιπροέδρου των ΗΠΑ, του επιτελάρχη του Λευκού Οίκου, του συμβούλου του προέδρου, του ανώτερου συμβούλου του προέδρου, η γραμματεία Τύπου κ.α.). Δεν τους λες ακριβώς ελίτ, αλλά την ίδια ώρα είναι πολύ επιτυχημένοι για να τους λυπηθείς: φανταστείτε την ενόχλησή τους.

Ο Peter Turchin, ο ακαδημαϊκός της ημέρας, πάει ένα βήμα παραπέρα. Ποσοτικοποιεί, συγκρίνει με άλλες παραμέτρους και καταλήγει σε μια θεωρία. Από όλους τους λόγους που προβάλλονται για τις πολιτικές έριδες της εποχής μας, λίγοι είναι τόσο πρωτότυποι όσο η έμφαση που δίνει ο ίδιος στο «πλεόνασμα στην παραγωγή ελίτ».

Οι απόφοιτοι πολλαπλασιάζονται ταχύτερα από το περιθώριο που υπάρχει για να πιάσουν μια θέση στην κορυφή, όπως υποστηρίζει, με τον «υπερκορεσμό δικηγόρων» να είναι ιδιαίτερα μεγάλος. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει ένα «απόθεμα» ανδρών και γυναικών που δεν έχουν καταφέρει να φτάσουν στο status που επιθυμούσαν και η σχέση τους με τη δική τους τάξη χαλάει, και από μια περιφερειακή συμμετοχή καταλήγει σε μοχθηρή κακία. Αν αυτό συμπέσει με μια κακή περίοδο για το γενικό βιοτικό επίπεδο, τότε μπορεί να σχηματιστεί μια συμμαχία μεταξύ αυτών των insiders που τους έχουν «σνομπάρει» και των πιο δικαίως θιγμένων μαζών.

Μετά από μια γνωριμία με το έργο του κ. Turchin, δεν είναι μόνο η άνοδος του Donald Trump στον Λευκό Οίκο που προσεγγίζεται με διαφορετικό τρόπο. Το ίδιο συμβαίνει και με το Brexit. Ποτέ δεν υπήρχαν αρκετοί λευκοί της εργατικής τάξης στις αποβιομηχανοποιημένες πόλεις του Ηνωμένου Βασιλείου για να σχηματίσουν μια εθνική πλειονότητα.

Η εκστρατεία έπρεπε να αφαιρέσει πολλούς φαινομενικά πλούσιους, τόσο από ψηφοφόρους, όσο και από ηγέτες του κινήματος. Οι εύπορες αγγλικές κομητείες ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ. Το Λίβερπουλ, η φτωχότερη μεγάλη πόλη, ψήφισε υπέρ της παραμονής. Ήταν δύσκολο να αποδοθεί η δυσαρέσκεια των πλούσιων baby boomers στις υποβαθμισμένες περιοχές του Χάμπσαϊρ.

Ούτε εξαντλεί η θεωρία την χρησιμότητά της στην λαϊκιστική δεξιά. Άλλωστε, τι άλλο είναι η κουλτούρα της αφύπνισης αν όχι η κραυγή μιας γενιάς υποαπασχολούμενων απόφοιτων των ανθρωπιστικών επιστημών; Από τότε που ο Allan Bloom έγραψε το “The Closing of the American Mind” το 1987, η δεξιά έχει αποδοκιμάσει την ουσία αυτού που διδάσκεται στους νέους. Η «κριτική θεωρία» και η πολιτικοποίηση του λογοτεχνικού κανόνα της Δύσης προκαλούν ιδιαίτερη αγωνία.

Αλλά το πρόβλημα μπορεί να είναι οι ωμοί αριθμοί των φοιτητών και όχι το ακριβές χρώμα της κατήχησής τους. Πόσες θέσεις εργασίας να υπάρχουν γι’ αυτούς στις εκδόσεις και στα μέσα ενημέρωσης; Στο Κογκρέσο οι θέσεις είναι μετρημένες. Αν εξαφανίζονταν από τις πανεπιστημιουπόλεις οι μεταμοντέρνες θεωρίες, αυτό το πλεόνασμα των απογοητευμένων απόφοιτων θα συνέχιζαν πράγματι τη ζωή τους απλώς ως «χλιαροί» φιλελεύθεροι;

Ο καθηγητής Turchin είναι μέλος τριών τμημάτων στο Πανεπιστήμιο του Connecticut. Με το πόνημά του «Cliodynamics» προσπαθεί να προσδώσει στη μελέτη της ιστορίας κάποια από την ποσοτική αυστηρότητα της επιστήμης, αλλά τείνει να το παρακάνει. Βέβαια, δεν χρειάζεται κάποιος να συμφωνεί απόλυτα μαζί του για να δει πως η βασική του σκέψη, που έχει να κάνει με τον ναρκισσισμό των μικρών διαφορών, επαναλαμβάνεται χρονικά και χωρικά. Δεν ήταν οι φτωχότεροι άνθρωποι στη Γαλλία αυτοί που ανέτρεψαν το αρχαίο καθεστώς, αλλά αυτοί που βρίσκονταν πολλά επίπεδα υψηλότερα, και τους οποίους τους συγκρατούσαν οι ταξικές αυστηρότητες από το να επιδιώξουν την ευτυχία τους.

Αν ο καθηγητής Turchin έχει δίκιο, τότε έρχεται η ημέρα της κρίσεως για τους φιλελεύθερους, αλλά μια ακόμα μεγαλύτερη ημέρα της κρίσεως για τους λαϊκιστές εχθρούς τους.

Η πρώτη ομάδα πρέπει να αποδεχθεί πως μια από τις εκπολιτιστικές της δόξες –η επέκταση της ανώτατης εκπαίδευσης- είχε και ανώμαλες επιπτώσεις. Χωρίς μια αντίστοιχη ανάπτυξη των θέσεων εργασίας με αίγλη, συσσώρευε δυσαρέσκεια η οποία θα έβρισκε τρόπο να εκφραστεί δημοσίως. Είναι ένα παν-δυτικό πρόβλημα, αλλά η επίπτωση είναι χειρότερη στις ΗΠΑ επειδή το πανεπιστήμιο εκεί μπορεί να επιβαρύνει με τόσο τερατώδη χρέη τους ανθρώπους.  

Ωστόσο, οι φιλελεύθεροι μπορούν τουλάχιστον να περιορίσουν το ακαδημαϊκό-βιομηχανικό σύμπλεγμα με την πάροδο του χρόνου. Για τους λαϊκιστές, η θεωρία του Turchin υποδηλώνει ένα πολύ λιγότερο ευέλικτο πρόβλημα. Αν το κίνημά τους ενώσει την όχι-και-τόσο-ελίτ με τις τάξεις των «μπουρτζόβλαχων», κανένα κυβερνητικό πρόγραμμα δεν μπορεί να εξυπηρετήσει και τους δύο. Όσο περισσότερο μένουν στην εξουσία οι λαϊκιστές, τόσο πιο πιθανό είναι να φανούν τα ασύμβατα συμφέροντά τους.

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουν το δίλημμα. Αν ο κ. Trump είχε κυβερνήσει ως οικονομικός λαϊκιστής, φορολογώντας τους πλούσιους για να χτίσει υποδομές, μπορεί να είχε εξασφαλίσει μια δεύτερη θητεία. Αλλά επίσης θα έπρεπε να ξεχάσει τους τηλεπαρουσιαστές του Fox News, τους χλιδάτους δωρητές, τους ψηφοφόρους υψηλού εισοδήματος: τους ανθρώπους στους οποίους άρεσε επειδή σκανδάλιζε αυτούς που ήταν λίγο πιο πάνω από αυτούς στις τάξεις του πρεστίζ των ΗΠΑ. δεν είναι οι ίδιοι όπως αυτοί που τον ψήφισαν για να τους απελευθερώσει από τις πραγματικές δυσκολίες της ζωής.

Η επίσημη κυβέρνηση εκθέτει την ασυναρτησία των λαϊκιστών. Η λύση τους, για να μη χαλαρώνουμε, μπορεί να είναι η πολιτική του δρόμου.

Πηγή