FT; Το «μοντέλο Σκωτίας» και τα αποσχιστικά κινήματα

18/2/2014

Του Gideon Rachman

Κίνα και Ταϊβάν, Τουρκία με Κούρδους, Ρωσία και Τσετσενία... Πόσες είναι οι περιπτώσεις στην ιστορία που το διαζύγιο είναι ειρηνικό; Τι σηματοδοτεί η περίπτωση της Σκωτίας και γιατί η Βρετανία ακολουθεί τόσο παράτολμη πρακτική.

Πριν μερικά χρόνια, προσπάθησα ανεπιτυχώς να πείσω έναν Κινέζο διπλωμάτη ότι θα πρέπει να επιτραπεί στην Ταϊβάν να διακηρύξει την ανεξαρτησία της. Αφού αυτό θέλει ο λαός της. «Εάν η Σκωτία ψηφίσει να γίνει ανεξάρτητο κράτος» υποστήριξα «τότε η Αγγλία δεν θα την σταματούσε». Ο διπλωμάτης χαμογέλασε σκεπτικός, σαν να αναγνώριζε ότι πρόκειται για ένα χοντροκομμένο ψέμα. «Γνωρίζω ότι αυτό δεν είναι αλήθεια» είπε. «Η Αγγλία δεν θα δεχόταν ποτέ την ανεξαρτησία της Σκωτίας. Θα έκανε εισβολή».

Θυμήθηκα αυτή τη συζήτηση ενώ ήμουν στο Εδιμβούργο την προηγούμενη εβδομάδα, καθώς παρακολουθούσα τις προετοιμασίες για το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας που θα γίνει τον επόμενο Σεπτέμβριο. Ο Τζορτζ Όζμπορν, ο υπουργός Οικονομικών της Βρετανίας, πήγε στην πρωτεύουσα της Σκωτίας για να προειδοποιήσει πως η ανεξάρτητη Σκωτία δεν θα μπορούσε να έχει ως νόμισμα την στερλίνα. Λίγες ημέρες αργότερα, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο δήλωσε πως «θα ήταν πολύ δύσκολο, αν όχι ανέφικτο» να γίνει η ανεξάρτητη Σκωτία μέλος της ΕΕ. Αυτή είναι σκληρή, αν όχι βάναυση, πολιτική. Προκάλεσε διαμαρτυρίες για εκφοβισμό των υποστηρικτών της ανεξαρτησίας.

Ας πάμε όμως, λίγο πιο πίσω κι ας δούμε το σκωτσέζικο δημοψήφισμα με ιστορικό και διεθνές πρίσμα. Αυτό που είναι αξιοσημείωτο είναι πόσο ειρηνικά γίνεται όλη η διαδικασία. Οι Κινέζοι δεν είναι οι μόνοι που εκπλήσσονται καθώς η κυβέρνηση της Βρετανίας είναι διατεθειμένη να επιτρέψει τη διάσπαση της χώρας χωρίς να παλέψει.

Η Ελίφ Σαφάκ, Τουρκάλα συγγραφέας που ζει στο Λονδίνο, μου είπε ότι εξεπλάγη θετικά από την ομιλία του Ντέιβιντ Κάμερον, όπου ο Βρετανός πρωθυπουργός κάλεσε τους Σκωτσέζους να ψηφίσουν κατά της ανεξαρτησίας. «Έρχομαι από την Τουρκία, όπου 35.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στη διαμάχη Τούρκων – Κούρδων και το τουρκικό κράτος δεν έχει ακόμη αναγνωρίσει το δικαίωμα των Κούρδων να διδάσκονται τη μητρική τους γλώσσα. Έτσι, για μένα ήταν ευχάριστη έκπληξη να βλέπω τον Κάμερον να μιλάει τόσο ειρηνικά για την πιθανότητα ανεξαρτησία της Σκωτίας».

Η διεθνής αντίδραση στο θέμα της Σκωτίας με έκανε να νομίζω ότι ο Βρετανός πρωθυπουργός έκανε κάποιο λάθος στην ομιλία του της 7ης Φεβρουαρίου. Ο κ. Κάμερον υποστήριξε: «Εάν χάσουμε την Σκωτία… θα βλάψουμε μόνοι μας τη φήμη μας».

Αντιθέτως, νομίζω ότι η βούληση της βρετανικής κυβέρνησης να επιτρέψει τη ειρηνική διάλυση μίας ένωσης που διαρκεί αιώνες, θα δώσει ώθηση στην αξιοπιστία της χώρας. Για να χρησιμοποιήσω και τη γλώσσα του marketing που προτιμά ο κ. Κάμερον, το brand της Βρετανίας αφορά την ανοχή, το κράτος δικαίου και τη δημοκρατία. Και δεν υπάρχει καλύτερη απόδειξη για αυτές τις αξίες από το σκωτσέζικο δημοψήφισμα.

Είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις στην ιστορία διάσπασης έθνους με πολιτισμένο τρόπο. Η πιο φημισμένη περίπτωση είναι το βελούδινο διαζύγιο μεταξύ Τσέχων και Σλοβάκων το 1993. Μία καλύτερη αναλογία στη σημερινή κατάσταση με την Σκωτία, θα μπορούσε να είναι το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Νορβηγίας από τη Σουηδία το 1905. Αφού μελέτησαν για λίγο την προοπτική του πολέμου, οι Σουηδοί κατέληξαν ότι θα ήταν καλύτερα να διαπραγματευτούν το διαζύγιο.

Ακόμη και η διάσπαση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, δεδομένης της βίαιης προϊστορίας, ήταν εντυπωσιακά ειρηνική – έκτοτε όμως, οι Ρώσοι κάνουν έναν σκληρό πόλεμο για να αποτρέψουν την απόσχιση της Τσετσενίας.

Ακόμη και στη δημοκρατική Ευρώπη, η Ισπανία αρνείται να συζητήσει το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας για την Καταλονία. Και οι ΗΠΑ, βεβαίως, προτίμησαν έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο για να σώσουν την Ένωση. Εάν το σύγχρονο Τέξας αποφασίσει να αποσχιστεί από τις ΗΠΑ – όπως ανέφερε κάποια στιγμή ο κυβερνήτης του Ρικ Πέρι – εκτιμώ πως η Ουάσιγκτον θα πάλευε και πάλι για να κρατήσει τη χώρα ενωμένη.

Γιατί λοιπόν η Βρετανία ακολουθεί διαφορετική προσέγγιση; Γιατί αποφάσισε να ακολουθήσει το δρόμο του Καναδά που επέτρεψε στο Κεμπέκ να κάνει δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του, και όχι της Κίνας ή των ΗΠΑ που ακολούθησαν πιο σκληρή γραμμή με την Ταϊβάν και το Τέξας;

Ενδεχομένως επειδή η κυβέρνηση αναγνωρίζει πως το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μία ένωση ξεχωριστών εθνών με ιστορικά διακριτές ταυτότητες. Ηθικά και πρακτικά μπορεί να κρατηθεί ενωμένο στη βάση της συναίνεσης. Η Βρετανία πάλεψε για να αποτρέψει την ανεξαρτησία της Βόρειας Ιρλανδίας, πριν από περίπου έναν αιώνα και ήταν σαφώς ένα λάθος. Για να τερματιστούν οι ταραχές στη Βόρειο Ιρλανδία έπρεπε να καταστεί σαφές ότι ο λαός της θα καθορίζει το μέλλον της.

Παρόλα αυτά, αν και η σκωτσέζικη ανεξαρτησία θα είναι ειρηνική, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι το διαζύγιο θα είναι φιλικό. Η αντίδραση στην ομιλία του Τζορτζ Όζμπορν, όπου ο υπουργός απέκλεισε το ενδεχόμενο νομισματικής ένωσης, έδωσε μία γεύση για το πόσο άσχημη μπορεί να γίνει η κατάσταση. Απαντώντας, οι εθνικιστές είπαν ότι η ανεξάρτητη Σκωτία αρνείται την χρήση της στερλίνας και πως θα αρνηθεί να αναλάβει μέρος από το δημόσιο χρέος της Βρετανίας.

Και οι δύο πλευρές θεωρούν ότι η άλλη μπλοφάρει. Κι αν όχι; Εάν οι Σκωτσέζοι κάνουν την έκπληξη στο δημοψήφισμα και ψηφίσουν για την ανεξαρτησία τους, τότε οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών μπορεί να  πάρουν πολύ άσχημη τροπή. Εάν η Σκωτία πραγματικά αρνηθεί να αναλάβει μέρος του δημοσίου χρέους της Βρετανίας, τότε είναι πιθανό το βρετανικό κοινοβούλιο να απορρίψει τους όρους του διαζυγίου και να μην καταργήσει το Νόμο της Ένωσης μεταξύ Σκωτίας και Αγγλίας του 1707. Δεν θα είναι πόλεμος, αλλά θα είναι μια τεράστια συνταγματική κρίση.

Υπό αυτές τις συνθήκες, ακόμη και οι Βρετανοί θα αγωνιστούν για να διατηρήσουν την εικόνα της ηρεμίας, της νομιμότητας, της ανοχής και της δικαιοσύνης. Ακόμα κι έτσι, εξακολουθώ να πιστεύω ότι οι διαβεβαιώσεις που έδωσα στον φίλου μου, τον Κινέζο διπλωμάτη ισχύουν.

Τελικά Σκωτία και Αγγλία, θα βρουν έναν τρόπο να κάνουν λειτουργικό αυτό το διαζύγιο. Αυτό θα ήταν το καλύτερο για «τα παιδιά» του Ηνωμένου Βασιλείου. Αλλά θα προσφέρει επίσης ένα παγκόσμιο πρότυπο για τον πολιτισμένο τρόπο αντιμετώπισης των αποσχιστικών τάσεων
Πηγή