Νέα τάξη πραγμάτων για την παγκόσμια οικονομία

19/10/2014

Του Martin Wolf

Το καμπανάκι του ΔΝΤ και ο κίνδυνος χρόνιας στασιμότητας. Επικίνδυνη η αποτυχία της ευρωζώνης να καταλήξει σε οικονομική στρατηγική. Η επιμονή του Βερολίνου και η τραγική ανικανότητα της Γηραιάς Ηπείρου να γίνει μία μεγάλη ανοιχτή οικονομία.

Να πιστέψουμε λοιπόν ότι η χαμηλότερη ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας ήρθε για να μείνει; Η Κριστίν Λαγκάρντ του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου έτσι νομίζει. «Η νέα μετριότητα» είναι ο αποκαρδιωτικός όρος που χρησιμοποιεί η γενική διευθύντρια του Ταμείου για αυτό που θεωρεί ως νέα τάξη πραγμάτων. Οι δυσμενέστερες προβλέψεις που ανακοινώθηκαν στο World Economic Outlook υποστηρίζουν την άποψή της.

Το πιο σημαντικό σημείο, πέρα από την φτωχή απόδοση των οικονομιών υψηλού εισοδήματος μεσοπρόθεσμα – ειδικότερα της ευρωζώνης – είναι πως οι προοπτικές των αναδυόμενων οικονομιών δείχνουν πιο ζοφερές.

Χρειάζεται ωστόσο, να δούμε ψύχραιμα αυτές τις εξελίξεις. Εάν η μέση ετήσια ανάπτυξη των αναδυόμενων χωρών διατηρηθεί πάνω από 5%, τότε το ΑΕΠ τους θα διπλασιάζεται κάθε 14 χρόνια. Αυτό σημαίνει ταχεία αύξηση στο βιοτικό επίπεδο για ένα τεράστιο τμήμα της ανθρωπότητας. Μία ακόμη πηγή αισιοδοξίας είναι πως οι αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας εκτιμάται πως θα πετύχουν φέτος ανάπτυξη 6,5% και 6,6% το 2015. Αυτό δεν είναι μικρό θέμα, δεδομένου ότι στην Ασία βρίσκεται ο μισός πληθυσμός του πλανήτη.

Το ΔΝΤ δεν έχει υποβαθμίσει τις προβλέψεις του για τις αναδυόμενες χώρες της Ασίας από τον προηγούμενο Απρίλιο. Επιπλέον, η δεύτερη ταχύτερα αναπτυσσόμενη περιοχή είναι η υποσαχάρια Αφρική. Η ανάπτυξή της αναμένεται να αγγίξει το 5,1% φέτος και το 5,8% το 2015.  Δεδομένου ότι σε αυτές τις δύο περιοχές βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος του φτωχότερου πληθυσμού του πλανήτη, η καλή πορεία που καταγράφεται εκεί έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία, απ' ότι η απογοητευτική σε άλλες οικονομίες.

Η ανησυχία ωστόσο, είναι πως οι υποβαθμίσεις μπορεί να συνεχιστούν και στο απώτερο μέλλον. Ένας λόγος για να μην το πιστέψουμε αυτό, είναι το μέγεθος των πρόσφατων απογοητεύσεων. Η ρωσική οικονομία για παράδειγμα, έχει μείνει στάσιμη. Η απόδοση των οικονομιών σε Λατινική Αμερική και Καραϊβική είναι λίγο καλύτερη, με πρόβλεψη ανάπτυξης 1,3% φέτος και 2,2% για το 2015. Είναι πιθανό οι οικονομίες αυτές να πάνε χειρότερα. Με το Βλαντιμίρ Πούτιν να ακολουθεί εχθρική πολιτική προς τη Δύση, αυτό το σενάριο είναι πολύ πιθανό για τη Ρωσία. Υπάρχουν όμως, επίσης σημαντικές πιθανότητες να πάνε πολύ καλύτερα.

Το πρόβλημα είναι πως οι μεσοπρόθεσμες προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ήδη προεξοφλούν αυτή την ανάκαμψη στις αναδυόμενες οικονομίες. Τώρα φοβάται πως αυτή η προσδοκώμενη ανάκαμψη μπορεί να μην συμβεί, λόγω «ελλιπούς δράσης στους δομικούς περιορισμούς της ζήτησης, της σύσφιξης των χρηματοοικονομικών συνθηκών, του αργού ρυθμού ανάκαμψης στις ανεπτυγμένες οικονομίες ή λόγω του συνδυασμού όλων αυτών των παραγόντων».

Το ΔΝΤ προσθέτει πως η κινεζική οικονομία μπορεί να υποστεί μεγαλύτερη επιβράδυνση από ότι εκτιμάται. Η εξέλιξη αυτή δεν θα προκληθεί από μία νέα χρηματοοικονομική κρίση (η οποία εκτιμάται ότι θα αποφευχθεί) αλλά επειδή δεν θα επιτευχθεί η αποκατάσταση της ζήτησης που θα χαθεί όταν θα σπάσει η μη βιώσιμη πιστωτική έξαρση. Αυτό άλλωστε, συνέβη προ 7ετίας  και στις χώρες υψηλού εισοδήματος όταν τερματίστηκε η ανάπτυξη που καθοδηγήθηκε από την πίστωση.

Το WEO επισημαίνει τον κίνδυνο μεσοπρόθεσμης χαμηλής δυνητικής ανάπτυξης και «χρόνιας στασιμότητας» στις χώρες υψηλού εισοδήματος.  Το πρώτο σημαίνει αδύναμη ανάπτυξη της προσφοράς. Το δεύτερο σημαίνει δομικούς περιορισμούς στη ζήτηση, όπου περιλαμβάνεται και η απότομη συρρίκνωση της πίστωσης στις ευάλωτες χώρες.

Μεταξύ των δύο υπάρχει σχέση ανατροφοδότησης: η αδύναμη ανάπτυξη της ζήτησης υπονομεύει την εμπιστοσύνη και οδηγεί σε περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Όταν αναμένεται χαμηλή ανάπτυξη της ζήτησης, τότε η ιδιωτική κατανάλωση και οι επενδύσεις μειώνονται. Αυτός ο φαύλος κύκλος αναμένεται στην ευρωζώνη, όπου η πραγματική ζήτηση είναι κατά 5% χαμηλότερη από τα προ κρίσης επίπεδα και οι αποπληθωριστικοί κίνδυνοι είναι υψηλοί. Ο υπερβολικά χαμηλός πληθωρισμός, πόσο μάλλον ο αποπληθωρισμός, επιτείνουν το βάρος του χρέους.

Στις ΗΠΑ, όπου οι ισολογισμοί δεν είναι πλέον τόσο "σφιχτοί" και υπάρχει ανάπτυξη από το 2009 – έστω και μέτρια – η οικονομία μπορεί τώρα να αρχίσει να επιταχύνεται. Η φτηνή ενέργεια αποτελεί μία ακόμη κινητήριο δύναμη ανάπτυξης. Είναι μάλλον απίθανο όμως, να προκληθεί και η ανεπιθύμητη εκτίναξη του πληθωρισμού που θα ανάγκαζε τη Fed να πατήσει φρένο. Με την παγκόσμια οικονομία να αποδυναμώνεται και τις τιμές του πετρελαίου να υποχωρούν, ο πληθωρισμός δεν θα αποτελέσει πραγματικό κίνδυνο. Η Fed θα πρέπει να προχωρήσει σε βραδεία σύσφιξη της πολιτικής – και αυτό είναι μάλλον απίθανο να δημιουργήσει προβλήματα σε άλλες χώρες πέραν των ΗΠΑ.

Η θέση της ευρωζώνης, είναι ωστόσο διαφορετική. Η Γερμανία, η πιο αξιόπιστη οικονομία της ευρωζώνης, εξακολουθεί να εξαρτάται από την εξωτερική ζήτηση. Επίσης αντιτίθεται στην αντισυμβατική νομισματική πολιτική που θα μπορούσε να δώσει ώθηση στη ζήτηση. Αντιτίθεται ακόμη περισσότερο στη δραστική δημοσιονομική πολιτική, τόσο για τη δική της οικονομία, όσο και συνολικά για την ευρωζώνη. Ελπίζει ότι η μαγικές ικανότητες των «διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων» θα ξυπνήσουν τα ζωώδη ένστικτα – αν και οι δικές της διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις κατά την προηγούμενη δεκαετία δεν ξύπνησαν τέτοια ζωώδη ένστικτα στην εγχώρια οικονομία.

Με αυτή την επιμονή του Βερολίνου, η ευρωζώνη έχει μετατραπεί σε πεδίο μάχης άγονων καβγάδων για τη ζήτηση με τη ρουμπρίκα της «ανταγωνιστικότητας». Αυτή η ανικανότητα να ξεπεραστεί το θεωρητικό πλαίσιο μίας μικρής ανοιχτής οικονομίας σε μία ηπειρωτική οικονομία είναι τραγωδία. Η κρίση είναι πιθανό να ανανεωθεί, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να κινηθούν και πάλι ανοδικά οι αποδόσεις των ομολόγων.

Είναι σημαντικό να μην υπερβάλουμε στο ενδεχόμενη επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι όμως, εξίσου καίριο να αποφύγουμε την σταδιακή διολίσθηση της ανάπτυξης. Για να αποφύγουμε αυτό τον κίνδυνο, είναι απαραίτητο να προχωρήσουμε σε καλοσχεδιασμένες μεταρρυθμίσεις τόσο στις αναδυόμενες οικονομίες όσο και στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Στην τελευταία περίπτωση, οι μεγαλύτερες προκλήσεις βρίσκονται στην ευρωζώνη, όπου η αποτυχία να σχηματιστεί μία καλά ισορροπημένη οικονομική στρατηγική είναι έκδηλη και πολύ επικίνδυνη. Όπως υποστηρίζει και το ΔΝΤ, υπάρχει ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της αύξησης των δημοσίων επενδύσεων σε υποδομές. Μπορούν να αυτοχρηματοδοτηθούν και κατά συνέπεια να μειώσουν τελικά το δημόσιο χρέος αντί να το αυξήσουν – όπως θα συμβεί εάν διατηρηθεί η υπάρχουσα τάση με την αδύναμη ανάπτυξη και τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια.

Είναι κρίσιμο να σχεδιαστούν στρατηγικές για την ανάπτυξη που δεν θα αγνοούν τους περιορισμούς στη ζήτηση, ούτε θα εξαρτώνται σε πιστωτικές εξάρσεις. Μπορεί να γίνει αυτό; Ναι. Θα γίνει τελικά; Αμφιβάλω.

Πηγή