Πώς οι διαδικτυακοί κολοσσοί... βλάπτουν την οικονομία

21/2/2018

Του Martin Sandbu

Η κυριαρχία εταιρειών όπως η Google και το Facebook έχει ενισχύσει την τάση διεύρυνσης των ανισοτήτων. Η είσπραξη «οικονομικού ενοικίου», η χρήση ελάχιστου προσωπικού και τα προϊόντα που προκαλούν εθισμό.

Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος της στήλης για τις οικονομικές προκλήσεις που δημιουργούν οι τεχνολογικοί κολοσσοί, παρουσιάσαμε μια σειρά από «αστοχίες της αγοράς», τους λόγους για τους οποίους πολλές διαδικτυακές υπηρεσίες προστατεύονται από ανταγωνιστικές πιέσεις ή γιατί ο ανταγωνισμούς στους τομείς αυτούς δεν θα παρήγαγε τα καλά κοινωνικά αποτελέσματα που προβλέπονται στα πιο απλά οικονομικά μοντέλα.

Αναφερθήκαμε στις εξωτερικές επιδράσεις δικτύου, στις οικονομίες κλίμακας, στις οικονομίες φάσματος (πως τα στοιχεία που συγκεντρώνονται μέσω ενός προϊόντος δημιουργούν εμπορικά πλεονεκτήματα έναντι ανταγωνιστών σε άλλες αγορές) και στο πόσο εθιστικά είναι ορισμένα προϊόντα.

Τι είδους οικονομικές επιπτώσεις προκαλούν αυτές οι αστοχίες της αγοράς;

Η κυριότερη είναι η κλασσική επίπτωση του ανεπαρκούς ανταγωνισμού: η είσπραξη «οικονομικού ενοικίου», κερδών πάνω και πέρα από αυτά που είναι απαραίτητα για να υπάρξει κίνητρο προσφοράς του προϊόντος ή της υπηρεσίας. Το οικονομικό ενοίκιο είναι ο βασικός λόγος που οι διαδικτυακοί κολοσσοί έχουν τόσο μεγάλη αξία. Απολαμβάνουν κέρδη που είναι πολύ υψηλότερα του κόστους ή αναμένεται να είναι στο ορατό μέλλον.

Η αρνητική πτυχή του οικονομικού ενοικίου είναι σχεδόν πάντοτε μια αναποτελεσματικότητα. Είναι ένα βέβαιο σημάδι μονοπωλιακής ισχύος και έλλειψης ανταγωνισμού, όπως θα ήταν οι υψηλές τιμές και η χαμηλή ποιότητα.

Ορισμένοι ισχυρίζονται πως όταν οι καταναλωτές αποκτούν δωρεάν τα προϊόντα τους, δεν μπορεί να υπάρχει πρόβλημα μη ανταγωνιστικών πρακτικών. Ορισμένες διαδικτυακές εταιρείες ωστόσο, όπως οι πλατφόρμες σύναψης επαφών, δεν προσφέρουν τα προϊόντα τους δωρεάν, σκεφτείτε ας πούμε τα κόμιστρα που χρεώνουν η Uber ή η Airbnb.

Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι μόνο οι τιμές που πρέπει να κοιτάει κανείς, αλλά και τα κέρδη. Να το θέσουμε διαφορετικά, μην κοιτάτε τις δωρεάν αναζητήσεις της Google ή τα προφίλ στο Facebook, αλλά τις τιμές που καθορίζουν πόσα χρήματα βγάζουν πραγματικά οι Google και τα Facebook αυτού του κόσμου: αυτά που χρεώνουν για τις διαφημίσεις και τι πληρώνουν για τις πρώτες ύλες τους, τα δεδομένα συμπεριφοράς των χρηστών. Οι εταιρείες αυτές τα πάνε καλά γιατί η κυριαρχία τους στην αγορά τους επιτρέπει να χρεώνουν περισσότερο για τις πρώτες και να μην πληρώνουν τίποτα τις τελευταίες. Ο πραγματικός ανταγωνισμός θα το άλλαζε αυτό.

Οι απολογητές της βιομηχανίας αυτής αρέσκονται να υποστηρίζουν ότι επειδή ένα νέο προϊόν μπορεί να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή, οι γίγαντες του σήμερα ζουν υπό διαρκή ανταγωνιστική απειλή ακόμα και αν δεν φαίνεται αυτό. Αλλά όπως έχω εξηγήσει και προηγουμένως, αυτός είναι ένας αδύναμος ισχυρισμός: έχουν πολλές άμυνες έναντι δυνητικών αντιπάλων και ακόμα και αν ηττηθούν στο τέλος, η κυριαρχία έχει αρνητικές επιπτώσεις για όσο διάστημα συντηρείται (και μπορεί να συνεχιστεί αν ο αντίπαλος απλώς πάρει αυτός την ηγεμονική θέση).

Η είσπραξη οικονομικού ενοικίου και η αναποτελεσματικότητα που το συνοδεύει, είναι ένα πρόβλημα τόσο παλιό όσο και οι ίδιες οι αγορές. Αλλά υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ψηφιακής οικονομίας που διογκώνουν αυτές τις επιβλαβείς συνέπειες.

Πρώτον, η άυλη φύση των υπηρεσιών του διαδικτύου καθιστά εξαιρετικά εύκολη την αποφυγή φόρων μέσω της διαρκούς αλλαγής φορολογικών δικαιοδοσιών. Είναι κάτι που αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα για τους φορείς άσκησης πολιτικής, δεδομένου του οικονομικού ενοικίου.

Δεύτερον, η άνευ προηγουμένου συγκέντρωση στοιχείων που πηγαίνει χέρι χέρι με την παροχή διαδικτυακών υπηρεσιών έχει μια σειρά από αξιοσημείωτες επιπτώσεις που όλες μαζί πολλαπλασιάζουν το οικονομικό πρόβλημα της ιδιοποίησης του ενοικίου. Διευκολύνει τον καθορισμό τιμών σε προσωπικό επίπεδο: όσα περισσότερα ξέρεις για τους πελάτες σου, τόσο καλύτερα μπορείς να θέσεις μια τιμή που συλλαμβάνει όλα τα οφέλη τους από την υπηρεσία. Ο εθισμός, όταν υπάρχει, απλά το κάνει αυτό χειρότερο.

Επιπλέον, το γεγονός πως η πληροφορία αυτή είναι χρήσιμη γενικώς επιτρέπει στις εταιρείες του διαδικτύου να επεκτείνονται σε μια σειρά από παραδοσιακές βιομηχανίες και να ιδιοποιούνται πλεόνασμα και από αυτές. (Εμείς στα μέσα ενημέρωσης είμαστε ένα από τους τομείς που νιώθει τον πόνο!). Και τέλος, η εξαιρετικά μικρή ανάγκη των εταιρειών του διαδικτύου για υπαλλήλους σε σχέση με την αξία τους σημαίνει πως πολύ μικρό μέρος της απόδοσης της επένδυσης πρέπει να δαπανηθεί για την πληρωμή της εργασίας.

Αν συνδυάσετε όλα αυτά τα φαινόμενα θα καταλήξετε σε μια τάση που εντείνει την μεταφορά εισοδήματος από την εργασία στο κεφάλαιο και την διεύρυνση των ανισοτήτων για τα εισοδήματα των εργαζομένων. Και τα δύο βρίσκονται στην καρδιά των οικονομικών αλλαγών που έχουν προκαλέσει λαϊκιστικές εξεγέρσεις σε πολλές πλούσιες χώρες από την δεκαετία του 1980.

Πηγή