Βασικό εγγυημένο εισόδημα vs εγγυημένης εργασίας

1/7/2018

Του Tim Harford

Αντιμετωπίζοντας την νέα τεχνολογική επανάσταση και την μελλοντική έκρηξη της χρήσης ρομπότ οι κοινωνίες έρχονται μπροστά σε κρίσιμα ερωτήματα. Πώς θα διαχειριστούν όσους βρεθούν εκτός αγοράς εργασίας. Οι επιλογές και οι πονοκέφαλοι για τους φορείς άσκησης πολιτικής.

Στη σημερινή εποχή όλοι φαίνεται να ανησυχούμε για το αν θα πάρουν τις δουλειές μας τα ρομπότ – και δεν χρειάζεται να πάρουν όλες τις δουλειές για να μας αποδιοργανώσουν τρομερά. Μία κατάσταση όπου ένα 30% με 40% του εργατικού δυναμικού είναι οικονομικά άχρηστο, θα είναι ήδη δύσκολη.

Μπορεί να είναι οδηγοί ταξί που αντικαθίστανται από αυτοκίνητα αυτόνομης οδήγησης, διαχειριστές hedge funds που αντικαθίστανται από έναν αλγόριθμο ή δημοσιογράφοι οικονομικού ρεπορτάζ που αντικαθίστανται από ένα chatbot στο Instagram.

Με τον όρο «οικονομικά άχρηστο» εννοώ τον κόσμο που δεν μπορεί να εξασφαλίσει εργασία, η οποία να του δίνει ένα μισθό για να ζει.  Παρά τις προσωπικές τους αξίες ως πολίτες, φίλοι, γονείς και την ουσιαστική τους αξία ως άνθρωποι, δεν θα έχουν απλά κανένα ρόλο στο οικονομικό σύστημα.

Δεν είμαι σίγουρος πόσο πιθανό είναι αυτό –θα στοιχημάτιζα ότι δεν θα συμβεί σύντομα– αλλά δεν είναι ποτέ αρκετά νωρίς για να προετοιμαστεί κανείς για μία ουτοπία ή μία καταστροφή. Και μία ενδιαφέρουσα συζήτηση έχει ξεκινήσει για το πώς θα φροντίσουμε τους εργαζόμενους σε μειονεκτική θέση τόσο σήμερα όσο και σε αυτό το ρομποτικό μέλλον.

Πρέπει να δίνονται σε κάποιον χρήματα δωρεάν; Ή πρέπει να δίνονται εγγυήσεις στον καθένα για μία ευπρεπώς αμειβόμενη εργασία; Διάφορες μη κυβερνητικές οργανώσεις, τύποι που εγείρουν αμφιλεγόμενες συζητήσεις, ακόμη και εργαζόμενοι στη Silicon Valley είναι υπέρ της ιδέας να δίνονται «χρήματα δωρεάν» υπό τη μορφή ενός ενιαίου βασικού εισοδήματος, ενώ Αμερικανοί γερουσιαστές συμπεριλαμβανομένων των Bernie Sanders, Elizabeth Warren, Cory Booker και Kirsten Gillibrand πιέζουν για δοκιμές όσον αφορά την εγγύηση εργασίας.

Βασικό εισόδημα ή βασικές δουλειές; Υπάρχουν αναρίθμητες λεπτομέρειες για να διαφωνήσουν οι εργασιομανείς της πολιτικής, αλλά αυτό που με ενδιαφέρει αυτή τη στιγμή είναι η ψυχολογία. Σε έναν κόσμο μαζικής τεχνολογικής ανεργίας, θα μας έκανε ευτυχισμένους, είτε η μία, είτε η άλλη συνταγή;

Ο συγγραφέας Rutger Bregman περιγράφει ένα βασικό εισόδημα με λαμπρούς όρους, ως «επιχειρηματικό κεφάλαιο για όλους». Βλέπει τα μετρητά ως απελευθέρωση από τις καταχρηστικές συνθήκες εργασίας και σαν μία δυνητική εξέδρα εκτόξευσης για δημιουργικά έργα που σε «γεμίζουν». Ωστόσο, ο οικονομολόγος Edward Glaeser θεωρεί το βασικό εισόδημα ως «τρόμο» για τους αποδέκτες του. «Τους λες ότι δεν πρόκειται να συνεισφέρουν στη ζωή τους» υπογράμμισε σε πρόσφατη συνέντευξή του στο EconTalk μέσω podcast. «Η ζωή τους δεν θα παράξει ένα προϊόν θα εκτιμήσουν οι άλλοι».

Σίγουρα και οι δύο έχουν ένα δίκιο. Παρόμοια διαφωνία υπάρχει όσον αφορά την ψυχολογική επίπτωση της εγγύησης βασικής απασχόλησης, με αυτούς που συνηγορούν υπέρ της να δίνουν έμφαση στην αξιοπρέπεια της εργασίας, ενώ όσοι είναι σκεπτικοί φοβούνται μία σισύφεια άσκηση, όπου χτυπούν το ρολόι σε μια εργασία που δεν είναι πραγματική.

Οπότε τι δείχνουν τα στοιχεία; Ούτε η εγγύηση της εργασίας, ούτε το βασικό εισόδημα έχουν δοκιμαστεί σε μία κλίμακα, στη μοντέρνα οικονομία, οπότε αναγκαζόμαστε να μαντεύουμε με βάση αυτά που έχουμε διδαχθεί.

Γνωρίζουμε ότι η ανεργία μας κάνει δυστυχισμένους. Όπως λέει ο οικονομολόγος Andrew Oswald, του Πανεπιστημίου Warwick: «Υπάρχουν συντριπτικές στατιστικές αποδείξεις ότι η ακούσια ανεργία παράγει ακραία δυστυχία». Επιπλέον, προσθέτει ο καθηγητής Oswald, το μεγαλύτερο μέρος αυτής της δυστυχίας φαίνεται να προέρχεται από την έλλειψη γοήτρου, ταυτότητας ή αυτοεκτίμησης. Τα χρήματα είναι ένα μικρό κομμάτι αυτής. Αυτό υποδηλώνει, ότι όσοι συνηγορούν υπέρ της εγγύησης εργασίας μπορεί κάτι να έχουν βρει.

Σε αυτό το γενικό πλαίσιο, αξίζει να σημειώσουμε ότι δύο πρόσφατες μελέτες σε νικητές λόττο στην Ολλανδία και τη Σουηδία, και οι δύο δείχνουν, ότι οι μεγάλοι νικητές τείνουν να εργάζονται λιγότερο παρά να εγκαταλείπουν την εργασία τους. Φαίνεται ότι βρίσκουμε κάτι στην εργασία μας που θεωρούμε ότι αξίζει να κρατήσουμε.

Ωστόσο, πολλά χαρακτηριστικά της δουλειάς μας ενοχλούν. Ερευνητές υπό τους Daniel Kahneman και Alan Krueger ζήτησαν από κόσμο να περιγράψει τα συναισθήματα που νιώθει όταν ανακαλεί επεισόδια της προηγούμενης ημέρας. Τα πιο αρνητικά ήταν η απογευματινή και η πρωινή μετακίνηση καθώς και η δουλειά η ίδια. Τα πράγματα ήταν καλύτερα όταν συνομιλούσαν με συναδέλφους την ώρα που εργαζόταν, αλλά (χωρίς να προκαλεί έκπληξη) ήταν χειρότερα σε εργασία με χαμηλό στάτους ή σε εργασίες στις οποίες οι άνθρωποι ένιωθαν ότι είχαν υπερβολικά προσόντα. Ουδέν από αυτά δείχνει, ότι ο κόσμος απολαμβάνει να εργάζεται με ένα σχήμα εγγυημένης απασχόλησης.

Οι ψυχολόγοι έχουν βρει ότι μας αρέσει και ωφελούμαστε, όταν νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο. Αυτό είναι ένα σημείο υπέρ του ενιαίου βασικού εισοδήματος: χωρίς όρους, είναι πιθανό να ενισχυθούν τα αισθήματα του ελέγχου. Τα χρήματα θα είναι δικά μας, δικαιωματικά, να τα κάνουμε ότι επιθυμούμε. Μία εγγύηση απασχόλησης μπορεί να δουλέψει προς την άλλη κατεύθυνση: εξαρτά τα χρήματα από το χτύπημα της κάρτας.

Από την άλλη πλευρά (ξανά!), θέλουμε να είμαστε απασχολημένοι. Οι ερευνητές του Χάρβαρντ Matthew Killingsworth και Daniel Gilbert έχουν βρει ότι «ένα μυαλό στο οποίο τριγυρνούν σκέψεις είναι ένα δυστυχισμένο μυαλό». Και η κοινωνική επαφή είναι γενικά καλή για την ευημερία μας. Ίσως η εγγύηση απασχόλησης θα βοηθούσε να μείνουμε ενεργοί και κοινωνικά συνδεδεμένοι.

Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε πραγματικά. Θα δίσταζα να εκφράσω με σιγουριά ποια πολιτική μπορεί να είναι τελικά καλύτερη για την ευημερία μας. Είναι καλό να βλέπεις ότι οι πιο σκεπτόμενοι συνήγοροι της μίας ή της άλλης πολιτικής  -ή και των δύο ταυτόχρονα- ζητούν δοκιμές μεγάλου μεγέθους για να μάθουν περισσότερα.

Εν τω μεταξύ, είμαι σίγουρος ότι όλοι θα ωφελούμασταν από μία οικονομία που δημιουργεί πραγματικές δουλειές, οι οποίες είναι κοινωνικές, συναρπαστικές και ευπρεπώς αμειβόμενες. Παρά τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις του συστήματος ευημερίας, ουδείς από εμάς πρέπει να εγκαταλείψει την προσπάθεια να κάνει τη δουλειά, να δουλέψει καλύτερα.

Πηγή