Η Ευρώπη προετοιμάζεται για τριπλό εμπορικό σοκ

22/8/2019

Του Martin Sandbu

Εν μέσω των διασταυρούμενων εμπορικών πυρών ΗΠΑ-Κίνας η ΕΕ, την ώρα που έχει να αντιμετωπίσει άλλα, εξίσου σημαντικά ζητήματα, όπως το ενδεχόμενο άτακτου Brexit. Η στάση της Γερμανίας και τι μπορεί να θωρακίσει τη Γηραιά Ήπειρο.

Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ χλευάστηκε, και όχι άδικα, για τον ισχυρισμό του πως «οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί και κερδίζονται εύκολα». Από μια άποψη, όμως, έχει δίκιο. Η αμερικανική οικονομία είναι τεράστια και σχετικά κλειστή. Αυτός ο συνδυασμός σημαίνει πως οι εμπορικές αναταράξεις στις οποίες εμπλέκονται οι ΗΠΑ μπορεί να επιφέρουν πολύ μεγαλύτερη ζημιά σε άλλους, από αυτήν που πρέπει να απορροφήσει η αμερικανική οικονομία.

Παρά την συρρίκνωση της αμερικανικής βιομηχανίας και τις υψηλότερες τιμές για τους Αμερικανούς καταναλωτές, γενικότερα η ανάπτυξη παραμένει επαρκής. Μένει να φανεί το πώς οι τελευταίες διακυμάνσεις της αγοράς θα επηρεάσουν την οικονομία, όμως μέχρι τώρα το μεγαλύτερο μέρος της μακροοικονομικής ζημιάς δεν έχει πέσει μόνο στον βασικό στόχο του κ. Τραμπ -την Κίνα- αλλά και στην Ευρώπη, η οποία έχει βρεθεί εν μέσω διασταυρούμενων πυρών.

Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η οικονομία της ΕΕ είναι τόσο εμπορικής εντάσεως, όσο και της Κίνας και αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μερίδιο του παγκόσμιου εμπορίου μεταξύ των τριών. Ενώ η Κίνα βιώνει μια επιβράδυνση εν μέρει λόγω των ενεργειών των ΗΠΑ εναντίον της, η ΕΕ υφίσταται σχεδόν τα ίδια, ως παράπλευρη απώλεια.

Η Ευρωπαϊκή οικονομία αναπτύσσεται με το σταγονόμετρο και τα τελευταία δυο χρόνια ο ρυθμός ανάπτυξής της είναι σημαντικά χαμηλότερος από αυτόν των ΗΠΑ. Το εμπόριο δεν είναι η μόνη αιτία, είναι όμως η σημαντικότερη. Ο ΟΟΣΑ έχει τονίσει πως η εμπορική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών χωρών έμεινε στάσιμη τον περασμένο χειμώνα, τόσο μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσο και εκτός αυτών. Η Γερμανία, ο προσανατολισμένος προς το εμπόριο οικονομικός πυρήνας της Ευρώπης, εμφάνισε από τις χειρότερες επιδόσεις το περασμένο έτος. Είδε το ΑΕΠ της να συρρικνώνεται το προηγούμενο τρίμηνο, η παραγωγή αυτοκινήτων της συνεχίζει να κάνει «βουτιά» και η βιομηχανική αδυναμία έχει εξαπλωθεί και σε άλλες οικονομίες της ΕΕ.

Μπορεί όμως να έρχονται και χειρότερα. Όπως προειδοποιεί ο Shahin Vallee, του Γερμανικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας μπορεί να κλιμακωθεί από εμπορικός πόλεμος σε νομισματικό πόλεμο, με ανταγωνιστικές υποτιμήσεις να δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα για τις ευρωπαϊκές εξαγωγές. Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν η κρίση στην εξαρτώμενη από το εμπόριο μεταποίηση θα επιβαρύνει το εγχώριο κλίμα και θα μειώσει τη ζήτηση για τον πολύ μεγαλύτερο τομέα των υπηρεσιών. Υπάρχουν ενδείξεις πως αυτό ήδη συμβαίνει.

Όλα αυτά είναι ήδη άσχημα, όμως είναι ένα μόνο από τα τρία πιθανά σοκ, που σχετίζονται με το εμπόριο και αναμένεται να πλήξουν την ΕΕ. Εκτός από παράπλευρη απώλεια, η Ευρώπη κινδυνεύει να γίνει ο επόμενος άμεσος στόχος της αμερικανικής εμπορικής επιθετικότητας.

Ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΟΟΣΑ, Laurence Boone, δήλωσε τον Ιούλιο πως ο εμπορικός πόλεμος θα μεταφερθεί στην ΕΕ «πιθανότατα στο τέλος του καλοκαιριού». Ο κ. Τραμπ κραδαίνει το σπαθί του προς αυτή την κατεύθυνση, τόσο για τα γαλλικά κρασιά όσο και για τα γερμανικά αυτοκίνητα –τα μεγαλύτερα αγροτικά και βιομηχανικά εξαγωγικά προϊόντα του μπλοκ. Οι εμπορικές ροές μεταξύ των δυο οικονομιών ανέρχονται σε πάνω από 1 τρις δολάρια ετησίως.

Ο τρίτος κίνδυνος είναι μια έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ στις 31 Οκτωβρίου χωρίς συμφωνία, κάτι που θα ανέβαζε εν μία νυκτί μεγάλα εμπορικά εμπόδια. Αυτό θα έπληττε περισσότερο τη Βρετανία και την Ιρλανδία, όμως δεν σημαίνει πως το σοκ για τα άλλα μέλη του μπλοκ θα είναι αμελητέο.

Αν υλοποιηθεί αυτή η τριάδα των εμπορικών σοκ, τότε η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία, που έχει μεγάλες αγορές τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα βρεθεί και πάλι στο επίκεντρο του προβλήματος. Δεδομένη της σημασίας που έχει για τη γερμανική οικονομία και της διασύνδεσής της με την υπόλοιπη Ευρώπη, ο κλάδος μπορεί να λειτουργήσει ως ένας υπεραγωγός που θα περάσει τα σοκ σε άλλες βιομηχανίες και χώρες, αυτό είναι το μάθημα του πρώτου από τα τρία σοκ· ένας λόγος παραπάνω για να φοβούμαστε παρόμοιες επιπτώσεις από τα άλλα δύο.

Τι θα πρέπει να κάνει η ΕΕ; Δεν μπορεί να απομονωθεί από τις εμπορικές διαταραχές. Αυτό θα απαιτούσε μια στροφή του γερμανικού οικονομικού μοντέλου, και των ευρωπαϊκών αλυσίδων προμήθειας που συνδέονται με αυτό, ώστε να μην εξαρτάται από τις μεταποιητικές εξαγωγές. Ένα τέτοιο βήμα θα χρειάζονταν χρόνο, θα απαιτούσε εξαιρετική πολιτική ηγεσία και μπορεί να μην αιτιολογείται εάν τα εμπορικά προβλήματα αποδειχθούν βραχύβια. Για οικονομικούς, αλλά και στρατηγικούς λόγους, η ΕΕ μπορεί απλά να πρέπει να ζήσει με τις εμπορικές διαταραχές.

Αυτό που μπορεί να κάνει η Ευρώπη, είναι να χρησιμοποιήσει μια πολιτική από την πλευρά της ζήτησης ώστε να περιορίσει τις ευρύτερες επιπτώσεις. Μια μακροοικονομική τόνωση θα έδινε ώθηση στη ζήτηση, στα εισοδήματα και στην εμπιστοσύνη στην εγχώρια οικονομία, περιορίζοντας ως εκ τούτου τη βλάβη των εμπορικών πολέμων στον εξαγωγικό τομέα. Μέχρι στιγμής, αυτή τη δουλειά την κάνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Στη συνεδρίαση του Σεπτεμβρίου, η ΕΚΤ θα πρέπει να ξεπεράσει τις προσδοκίες και να ταρακουνήσει την εμπιστοσύνη, ανακοινώνοντας ένα μεγάλο πακέτο περισσότερων αρνητικών επιτοκίων, αναχρηματοδότηση των τραπεζών που δανείζουν σε επιχειρήσεις με μεγαλύτερη έκπτωση και νέες αγορές ομολόγων.

Είναι επίσης ώρα η Ευρώπη να «ξεκλειδώσει» τη δημοσιονομική πλευρά του μακροοικονομικού οπλοστασίου της. Η δημοσιονομική πολιτική μετά βίας έχει συμβάλει στην επταετή οικονομική ανάκαμψη της ευρωζώνης. Το καλύτερο που μπορούμε να πούμε για αυτή την ατολμία είναι πως τα χαμηλά ελλείμματα τώρα φέρνουν τα περισσότερα κράτη-μέλη σε μια ασφαλή θέση να  «ανοίξουν το πουγκί» τους.

Το εμπόδιο είναι πολιτικό. Υπάρχει υπερβολικά μεγάλη αντίσταση στην αντικυκλική δημοσιονομική πολιτική, κυρίως στο γερμανικό κατεστημένο –που, παράλογα, είναι και το πιο επικριτικό έναντι των νομισματικών προσπαθειών που έχει αναγκαστεί να κάνει η ΕΚΤ λόγω του δημοσιονομικού περιορισμού.

Μέσω της Γερμανίας, όμως, είναι που θα εξαπλωθούν σε όλη την Ευρώπη τα εμπορικά σοκ. Αν η χώρα δεν θέλει να προσφέρει μόνο ένα πρόβλημα, αλλά και μια λύση, τότε θα πρέπει να συμφιλιωθεί με την ιδέα πως η ευρωπαϊκή οικονομία χρειάζεται τόνωση και μάλιστα σύντομα.

Πηγή