Οι υφέσεις έχουν γίνει πιο σπάνιες και... πιο τρομακτικές

3/9/2019

Του Robin Harding

Η σπίθα που θα προκαλέσει την επόμενη οικονομική κάμψη πιθανότατα θα προέλθει από απρόβλεπτη χρηματοοικονομική κρίση. Τι δείχνουν τα μοτίβα. Ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών και οι προφήτες δεινών.

Ο πλανήτης σπανίως έχει βρεθεί σε τόσο αδύναμη θέση για να αντιμετωπίσει μια ύφεση. Αλλά την ίδια στιγμή δεν είχε ποτέ βρεθεί αντιμέτωπος με τόσες λίγες υφέσεις. Τούτο καθιστά δύσκολο να φανταστεί κανείς την επόμενη παγκόσμια ύφεση, αλλά το πιθανότερο είναι πως θα αποτελέσει ένα τραυματικό και απροσδόκητο συμβάν, κάτι σαν το απότομο ξέσπασμα μιας νέας ασθένειας παρά της ετήσιας επιδημίας γρίπης.

Οι συναγερμοί για ύφεση χτύπησαν δυνατά αυτό το καλοκαίρι λόγω της αντιστροφής της καμπύλης των αποδόσεων των αμερικανικών ομολόγων, το οποίο σημαίνει ότι οι αποδόσεις του βραχυπρόθεσμου χρέους είναι υψηλότερες από εκείνες του μακροπρόθεσμου. Αυτό προέκυψε ενώ η τρέχουσα οικονομική επέκταση έσπασε ρεκόρ και βιώσαμε παγκόσμια διολίσθηση των μετρήσεων στη μεταποίηση.

Με τα επιτόκια να είναι παγιδευμένα στο μηδέν ή κοντά σε αυτό στο μεγαλύτερο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου, οι κεντρικές τράπεζες δεν έχουν πολλά περιθώρια για να απαντήσουν. Οποιαδήποτε βουτιά στην οικονομική δραστηριότητα είναι μια ανησυχητική εξέλιξη.

Είναι πιθανό αυτή η αποδυνάμωση της παγκόσμιας οικονομίας να εξελιχθεί σε μια αμερικανική και παγκόσμια ύφεση. Ωστόσο κάτι τέτοιο θα είναι αντίθετο με το μοτίβο των υφέσεων των τελευταίων δεκαετιών, το οποίο έχει αλλάξει τόσο όσον αφορά τη συχνότητα, όσο και τα αίτια. Είναι πιο σπάνιες, και όταν ξεκινούν, η σπίθα είναι πιο συχνά μια χρηματοοικονομική κατάρρευση παρά η διολίσθηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας ή μια οικονομική υπερθέρμανση.

Το ιστορικό των δεικτών που προβλέπουν την ύφεση ήταν πάντοτε πολύ κακό, αλλά στο παρελθόν οι προφήτες έπρεπε απλά να περιμένουν μερικά χρόνια για τη στιγμή της δόξας τους. Τώρα η λύτρωση μπορεί να χρειαστεί μερικές δεκαετίες. Έχοντας φτάσει τους 122 μήνες, η τρέχουσα επέκταση της αμερικανικής οικονομίας είναι η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί, μεγαλύτερη από αυτήν που υπήρξε από το 1991 ως το 2001.

Η πρώην επικεφαλής της Fed, Τζάνετ Γέλεν, υποστηρίζει πως είναι «μύθος» ότι οι οικονομικές επεκτάσεις πεθαίνουν από γεράματα. Οι πιο μεγάλες επεκτάσεις σημαίνουν ότι οι υφέσεις έχουν γίνει πιο σπάνιες. Τα 35 χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καταγράφηκαν οκτώ υφέσεις. Την επόμενη 35ετία σημειώθηκαν τέσσερις. Οι τάσεις στις άλλες ανεπτυγμένες χώρες είναι παρόμοιες.

Τη δεκαετία του 1990 και του 2000, οι οικονομολόγοι συνήθιζαν να μιλάνε για τη «μεγάλη εξομάλυνση», την ιδέα ότι είχε υποχωρήσει σημαντικά η οικονομική αστάθεια μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Αλλά αυτό διαψεύστηκε οικτρά μετά την παγκόσμια κρίση του 2008 και η φράση εγκαταλείφθηκε. Ωστόσο, τα μετέπειτα στοιχεία δείχνουν ότι το φαινόμενο είναι πραγματικό. Η μεταβλητότητα της τριμηνιαίας ανάπτυξης στις ΗΠΑ είναι τώρα χαμηλότερη από ότι ήταν ποτέ.

Έχουν διατυπωθεί διάφορες εξηγήσεις. Μία είναι η ελάττωση των κύκλων των αποθεμάτων στη μεταποίηση: η χρήση άμεσων (just-in-time) τεχνικών έχει μειώσει την ανάγκη προσαρμογής των αποθεμάτων. Μια άλλη είναι η μεταστροφή της οικονομίας προς τις υπηρεσίες. Η ζήτηση για συνδρομές σε γυμναστήρια, συμβουλευτικές υπηρεσίες, καραόκε και πλαστικές εγχειρήσεις μπορεί να αυξομειώνεται μαζί με τη συνολική οικονομία, αλλά σε αντίθεση με τα χαλυβουργεία και τα εργοστάσια αυτοκινήτων, δεν έχει από μόνη της μεγάλη κυκλικότητα.

Μια τρίτη και πιθανότατα πιο σημαντική εξήγηση είναι η επιτυχία των κεντρικών τραπεζών στη σταθεροποίηση του πληθωρισμού και στην αποτροπή των κύκλων εκρηκτικής ανάπτυξης και κατάρρευσης.

Οι περισσότερες από τις υφέσεις στις ΗΠΑ τα μεταπολεμικά χρόνια ξεκίνησαν όταν η οικονομία υπερθερμάνθηκε, ο πληθωρισμός ενισχύθηκε και η Fed αύξησε τα επιτόκια για να περιορίσει τη ζήτηση. Έχουν περάσει δεκαετίες από την τελευταία φορά που συνέβη αυτό. Τελευταία, οι κεντρικές τράπεζες είναι αντιμέτωπες με τον χαμηλό, όχι με τον υψηλό πληθωρισμό.

Όταν οι φορείς άσκησης πολιτικής δεν φοβούνται τον πληθωρισμό, μπορούν να προσφέρουν τόνωση για να αποτρέψουν μια επιβράδυνση. Ο κίνδυνος είναι ότι δεν έχουν τα πυρομαχικά για να αντιμετωπίσουν πραγματικά σοκ όπως το Brexit ή οι δασμοί του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στην Κίνα. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι προσπαθούν.

H Fed μειώνει τα επιτόκια, ενώ μόνο τον Αύγουστο την ακολούθησαν η Ινδία, η Ταϊλάνδη, οι Φιλιππίνες και η Νέα Ζηλανδία. Η δημοσιονομική τόνωση βρίσκεται καθ' οδόν στη Νότια Κορέα και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Κίνα ετοιμάζεται να κάνει ακόμα περισσότερα.

Εδώ είναι που κάνουν λάθη πολλές υφέσεις. Όταν η απειλή είναι προφανής, τα μέτρα λαμβάνονται εκ των προτέρων. Το στοίχημα ότι η τρέχουσα παγκόσμια επιβράδυνση θα μετατραπεί σε παγκόσμια ύφεση είναι εν μέρει ένα στοίχημα ότι οι τρέχουσες προσπάθειες τόνωσης θα αποτύχουν.

Το επιχείρημα αυτό οδηγεί εύκολα σε πλάνη: οι φορείς άσκησης πολιτικής δρουν για να αποτρέψουν μια ύφεση, οπότε δεν είναι πιθανή μια σοβαρή ύφεση. Στις αρχές του 2000 είχαν διαπραχθεί κάμποσες ύβρεις με βάση το σκεπτικό αυτό, αλλά η διετία 2008-2009 αποτέλεσε μια βίαιη προσγείωση. Ο επιχειρηματικός κύκλος μπορεί να έχει ατονίσει, αλλά ο χρηματοοικονομικός κύκλος του Μίνσκι είναι ακόμα μαζί μας. Ο χρηματοοικονομικός τομέας θα είναι μάλλον η πιο πιθανή πηγή της επόμενης οικονομικής κάμψης, όποτε αυτή έρθει.

Αν είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τις οικονομικές μεταβολές, είναι σχεδόν απίθανο να προβλεφθεί μια οικονομική κρίση. Οι αναλυτές μπορεί να εντοπίσουν ανισορροπίες στις αγορές, αλλά μόνο υποθέσεις μπορούν να κάνουν για το πότε και πως θα εξελιχθούν.

Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι βρισκόμαστε προς το τέλος του τρέχοντος κύκλου. Οι αποτιμήσεις των στοιχείων ενεργητικού είναι υψηλές. Το ιδιωτικό χρέος έχει αυξηθεί αρκετά στην Κίνα και σε κάποιες περιφερειακές οικονομίες. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει περάσει μέτρα απορρύθμισης του χρηματοοικονομικού τομέα. Όλα αυξάνουν το ρίσκο. Αλλά τα σημάδια των πιέσεων που συχνά προηγούνται μιας κρίσης – υπερβολική εφορία ή αύξηση των χρεοκοπιών – δεν είναι προφανή.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει τελικά ύφεση – η αδυναμία πρόβλεψης είναι το όλο ζήτημα – αλλά με βάση το μοτίβο των τελευταίων οικονομικών κάμψεων, υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι επίκειται μια. Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως θα είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί μια οικονομική βουτιά υπό τις τρέχουσες συνθήκες.

Αυτό αναμένεται να είναι το μοτίβο των μελλοντικών υφέσεων: σπάνιες και τρομακτικές.

Πηγή