75 χρόνια μετά: Διδάγματα για ένα ντροπιασμένο έθνος

29/4/2020

Στις 30 Απριλίου του 1945 ο Αδόλφος Χίτλερ αυτοκτονούσε στο καταφύγιο της καγκελαρίας για να μην πέσει στα χέρια του Κόκκινου Στρατού. Λίγες μέρες αργότερα, στις 8 Μαΐου, η Γερμανία συνθηκολογούσε άνευ όρων.

Το απόγευμα της 30ής Απριλίου του 1945 ο Κόκκινος Στρατός βρίσκονταν πια στο κέντρο του Βερολίνου, πολύ κοντά στην καγκελαρία. Ο Χίτλερ αποφασισμένος να μην πέσει στα χέρια των Σοβιετικών στρέφει το περίστροφο εναντίον του. Εναπομείναντες έμπιστοι καίνε τις σορούς του Φύρερ και της συζύγου του Εύας Μπράουν και τις θάβουν κοντά στην έξοδο του καταφυγίου.

Το τέλος του πολέμου και του «χιλιετούς Ράιχ” στην Ευρώπη ήρθε στις 8 Μαΐου, όταν η ηγεσία της Βέρμαχτ υπέγραψε την άνευ συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Στην Ασία ο πόλεμος συνεχίστηκε μέχρι τις 2 Σεπτεμβρίου, όταν συνθηκολόγησε και η Ιαπωνία μετά τις επιθέσεις των ΗΠΑ με ατομικά όπλα στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Υπολογίζεται ότι Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 60 εκατομμύρια ανθρώπους. Τεράστιες ήταν και οι υλικές ζημιές σε όλες τις χώρες, από τις οποίες πέρασε η καταιγίδα του πολέμου. Και στη Γερμανία, η οποία όχι μόνο ξεκίνησε το πόλεμο, αλλά και βιομηχανοποίησε τον θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πολλές πόλεις καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς.

Ημέρα ήττας ή απελευθέρωσης;

Πώς όμως αντιμετώπισαν οι Γερμανοί την 8η Μαΐου; Ως ημέρα ήττας ή απελευθέρωσης; Στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Μουσείου Μεταπολεμικής Γερμανικής Ιστορίας στη Βόννη ο σοσιαλδημοκράτης πολιτικός Έγκον Μπαρ έλεγε ότι: «Φυσικά και ήμασταν ηττημένοι, μα τι άλλο; Ταυτόχρονα ήταν για μας και μέρα απελευθέρωσης. Το μόνο που μας ένοιαζε εκείνη τη στιγμή όμως ήταν ότι επιζήσαμε».

Παρόμοια αισθάνονταν, αυτό είναι το πιθανότερο, και η πλειονότητα των Γερμανών στο τέλος του πολέμου. Αναρίθμητοι επιζήσαντες έφεραν ψυχικά τραύματα. Οι άνδρες από τις μάχες και περίπου 800.000 μέχρι 2 εκατομμύρια γυναίκες από τους βιασμούς, κυρίως από σοβιετικούς στρατιώτες. Ακριβή στοιχεία δεν υπάρχουν. Σχεδόν 14 εκατομμύρια Γερμανοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους στα πρώην γερμανικά εδάφη της Ανατολικής και Κεντροανατολικής Ευρώπης και έπρεπε να ενσωματωθούν στην μεταπολεμική κοινωνία. Μια καθοριστική εμπειρία, η οποία ευαισθητοποίησε πολλούς Γερμανούς στα προσφυγικά κύματα το 2015.

Μετά δυσκολίας τόσο πολιτικά, όσο και κοινωνικά η Γερμανία κατάφερε μεταπολεμικά να βγει από τη σκιά της ναζιστικής περιόδου. Η ενασχόληση με το ναζιστικό παρελθόν ξεκίνησε στη Δυτική Γερμανία στη δεκαετία του ΄60. Για αρκετές δεκαετίες μετά τον πόλεμο οι περισσότεροι Γερμανοί δεν αισθάνονταν περήφανοι για τη χώρα τους. Το γεγονός αυτά άρχισε να αλλάζει σταδιακά με την Επανένωση το 1990 και τη διοργάνωση του Μουντιάλ 2006, όταν οι Γερμανοί άρχισαν να κρατούν, χωρίς ντροπή, γερμανικές σημαίες.

Το AfD ηθικός αυτουργός ακροδεξιών φαινομένων

Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια οι γνώσεις των νεότερων γενεών γύρω από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ναζιστική περίοδο βρίσκονται σε υποχώρηση. Την ίδια στιγμή ο αυξημένος αριθμός ακροδεξιών επιθέσεων και ενεργειών δείχνει ότι τα φαντάσματα του παρελθόντος επιμένουν. Πλήθος πολιτικών κατηγορούν το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία ότι είναι ο ηθικός αυτουργός των αρνητικών εξελίξεων.

Από την πλευρά του το AfD απορρίπτει τις κατηγορίες, την ίδια στιγμή όμως εξακολουθεί να προκαλεί αγανάκτηση σε μεγάλο τμήμα της γερμανικής κοινωνίας με δηλώσεις κορυφαίων στελεχών του. Για παράδειγμα: ο πρώην πρόεδρος του κόμματος Αλεξάντερ Γκάουλαντ είχε δηλώσει το 2018 ότι «ο Χίτλερ και οι ναζί ήταν μόνο μια κουτσουλιά σε πάνω από 1.000 χρόνια επιτυχημένης γερμανικής ιστορίας». Μια χρονιά νωρίτερα ο επικεφαλής του κόμματος στη Θουριγγία Μπγερν Χέκε είχε αποκαλέσει το Μνημείο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο, κοντά στη Πύλη του Βρανδεμβούργου, ένα «μνημείο της ντροπής» μιλώντας ταυτόχρονα για μια «βλακώδη πολιτική ενασχόλησης με το ναζιστικό παρελθόν». Τέτοιου είδους δηλώσεις δεν ζημιώνουν ωστόσο το κόμμα. Εδώ και χρόνια τα ποσοστά του AfD διαγράφουν ανοδική πορεία, ίσως ακριβώς επειδή σπάει ταμπού. Ο Γερμανός ιστορικός Φλόριαν Χούμπερ εκτιμά ότι «θα πρέπει να αποδεχθούμε το γεγονός ότι το AfD εκφράζει σήμερα ένα σημαντικό τμήμα της γερμανικής κοινωνίας».

Σαφή θέση στο ζήτημα της ενασχόλησης με τη ναζιστική περίοδο πήρε στις 6 Δεκεμβρίου του 2019 η καγκελάριος Μέρκελ. Στην ομιλία της κατά τη διάρκεια της πρώτης της επίσκεψης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς υπογράμμισε ότι: «Δεν μας επιτρέπεται να ξεχάσουμε το παρελθόν. Ούτε μπορεί να σταματήσει η ενασχόληση με το παρελθόν, ούτε να επιτρέψουμε οποιαδήποτε σχετικοποίηση». Η Άγκελα Μέρκελ γνωρίζει καλά ότι η πλειοψηφία των Γερμανών στηρίζει τη θέση αυτή. Σε δημοσκοπήσεις η πλειοψηφία των πολιτών δηλώνει ότι αισθάνεται πως έχει ηθική ευθύνη για το ιστορικό παρελθόν.

Πηγή Deutsche Welle