Η Ευρώπη δεν πρέπει να καθίσει το Βερολίνο στο σκαμνί

25/5/2020

Του Gideon Rachman

Η επικίνδυνα ξεπερασμένη θεωρία του... ποδηλάτου και γιατί δεν πρέπει να φτάσει στα άκρα η αντιπαράθεση για την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας. Οι δραματικές επιπτώσεις για την ευρωζώνη και ο κίνδυνος για το ευρώ.

Οποιοσδήποτε έχει εργαστεί στις Βρυξέλλες, θα γνωρίζει τη θεωρία του ποδηλάτου της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η ιδέα είναι πως αν η ΕΕ δεν συνεχίσει να κινείται, θα πέσει και θα γκρεμιστεί.

Όμως η θεωρία του ποδηλάτου είναι επικίνδυνα ξεπερασμένη. Για να επιβιώσει, η ΕΕ χρειάζεται στην πραγματικότητα να βρει ένα φρένο και μια «όπισθεν». Η εναλλακτική είναι μια δυνητικά θανατηφόρα σύγκρουση μεταξύ των θεσμών της ΕΕ και των εθνών της.

Οι πιθανότητες σύγκρουσης έχουν αυξηθεί δραματικά μετά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας, που φέρνει τη Γερμανία σε ευθεία αντιπαράθεση τόσο με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα όσο και με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Το γερμανικό δικαστήριο, με έδρα στην Καρλσρούη, αποφάσισε πως το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ -που βοήθησε ώστε να μη βουλιάξει το ενιαίο νόμισμα της Ευρώπης- απέτυχε σε ένα «τεστ αναλογικότητας» καθώς δεν έλαβε υπόψη της ευρείες οικονομικές επιπτώσεις του. Ανέφερε επίσης πως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ενήργησε πέραν των αρμοδιοτήτων του, όταν κήρυξε νόμιμο το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ.

Οι σθεναροί υποστηρικτές της ΕΕ αντέδρασαν με φρίκη στις ενέργειες του γερμανικού δικαστηρίου. Ορισμένοι έχουν υποστηρίξει πως η απόφαση της Καρλσρούης «έχει θέσει σε κίνδυνο ολόκληρη τη νομική τάξη της ΕΕ» και πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να απαντήσει με «διαδικασίες επί παραβάσει» της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, με άλλα λόγια, πηγαίνοντας τη Γερμανία στο δικαστήριο.

Η δική μου άποψη είναι πως τόσο για ρεαλιστικούς όσο και για δημοκρατικούς λόγους, θα ήταν τρέλα η ΕΕ να μηνύσει τη γερμανική κυβέρνηση. Η Γερμανία είναι η μεγαλύτερη χώρα στην ΕΕ και ο μεγαλύτερος συνεισφέρων στον προϋπολογισμό της. Η ΕΕ δεν μπορεί να χτίζεται σε αντίθεση με τα κράτη-μέλη της, και πολύ περισσότερο τη Γερμανία. Το κλαμπ μπορεί να επιβιώσει του Brexit, αλλά χωρίς τη Γερμανία δεν θα υπήρχε ΕΕ.

Οι δημοσκοπήσεις στη Γερμανία δείχνουν πως το Συνταγματικό Δικαστήριο είναι ο πιο αξιοσέβαστος θεσμός στη χώρα. Η Bundesbank επίσης θεωρείται παραδοσιακά ως βασικός φύλακας της μεταπολεμικής δημοκρατίας της Γερμανίας -και εγγύηση πως ο υπερπληθωρισμός των ετών της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης δεν θα επιστρέψει ποτέ ξανά. Αν η ΕΕ ταπείνωνε δύο από τους σημαντικότερους πυλώνες της γερμανικής μεταπολεμικής σταθερότητας, αυτό θα προκαλούσε λαϊκή αντίδραση.

Αν η Γερμανία συμπεριφερόταν με θεμελιωδώς αντιδημοκρατικό τρόπο, τότε αυτού του είδους η θανάσιμη αντιπαράθεση μπορεί να είναι μια αναπόφευκτη υποχρέωση. Όμως, ενώ είναι πιθανό να αμφισβητηθεί τόσο η οικονομική όσο και η νομική λογική της απόφασης της Καρλσρούης, δεν υπάρχει υπόνοια πως το δικαστήριο ενήργησε με αντιδημοκρατικό ή μη αρμόζοντα τρόπο.

Η άποψη της ΕΕ είναι πως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι το Ανώτατο Δικαστήριο και υπερέχει της Καρλσρούης. Όμως, αν η ΕΕ κινήσει διαδικασίες επί παραβάσει, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θα έχει τη διαιτησία της διαμάχης μεταξύ του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και της Καρλσρούης -μια κυκλική κατάσταση που αυτομάτως θα υπονόμευε την ηθική ισχύ της απόφασής του.

Είναι αλήθεια πως το να αφεθεί «αναπάντητη» η απόφαση του δικαστηρίου της Καρλσρούης δεν είναι μικρό ζήτημα. Στη χειρότερη περίπτωση, αποτελεί πραγματικό κίνδυνο τόσο για την επιβίωση του ευρώ όσο και για τις προσπάθειες της ΕΕ να παραμείνει ένα κλαμπ φιλελεύθερων δημοκρατιών.

Η Ουγγαρία και η Πολωνία -οι κυβερνήσεις των οποίων διαβρώνουν τις εθνικές τους δημοκρατίες- έχουν εκμεταλλευτεί την απόφαση της Καρλσρούης για να δικαιολογήσουν τις δικές τους προσπάθειες να αγνοήσουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ήταν προβλέψιμο πως η κυβέρνηση της Ουγγαρίας, υπό την ηγεσία του Βίκτορ Όρμπαν, θα αντιδρούσε κατ’ αυτόν τον τρόπο. Όμως ο κ. Όρμπαν είναι ένας αδίστακτος χαρακτήρας που -όπως και ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ- ούτως ή άλλως θα εκμεταλλευόταν οποιαδήποτε επιχειρηματολογία, όσο αναληθής και αν είναι, για να δικαιολογήσει αυτό που κάνει.

Στην πραγματικότητα, οι περιπτώσεις της Ουγγαρίας και της Πολωνίας διαφέρουν πολύ από αυτήν της Γερμανίας. Οι κυβερνήσεις στη Βαρσοβία και τη Βουδαπέστη υπονομεύουν πραγματικά την ανεξαρτησία των δικαστηρίων τους. Αντιθέτως, το δικαστήριο της Καρλσρούης έχει δείξει την ανεξαρτησία του από την πολιτική επιρροή, με μια απόφαση που είναι εξαιρετικά άβολη για το Βερολίνο.

Οι διαδικασίες επί παραβάσει κατά της Ουγγαρίας και της Πολωνίας είναι δικαιολογημένες, δεδομένου ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί των δύο αυτών χωρών βρίσκονται πράγματι υπό απειλή. Όμως, μακροπρόθεσμα, η μοίρα της Ουγγρικής και της Πολωνικής Δημοκρατίας θα αποφασιστεί εντός των δύο αυτών χωρών, και όχι από τις Βρυξέλλες.

Η απόφαση της Καρλσρούης έχει επίσης δραματικές επιπτώσεις για το ενιαίο νόμισμα της Ευρώπης. Θεωρείται ευρύτερα πως το οικονομικό σοκ που προκάλεσε η Covid-19 σημαίνει πως η συνεχιζόμενη ριζοσπαστική δράση της ΕΚΤ είναι το μόνο πράγμα που στέκεται ανάμεσα στην ΕΕ και σε μια νέα κρίση χρέους. Αν τα γερμανικά δικαστήρια δέσουν τα χέρια της ΕΚΤ (ή αποτρέψουν τη συμμετοχή της Bundesbank στα προγράμματα της ΕΚΤ), τότε μπορεί να τεθεί ζήτημα επιβίωσης του ευρώ.

Όμως θα πρέπει να βρεθεί μια δημοκρατική διέξοδος σε όλα αυτά. Οι Γερμανοί αντίπαλοι της απόφασης της Καρλσρούης υποστηρίζουν πως οι δικαστές αντανακλούν μια μικρή μόνο συντηρητική φράξια, εντός της χώρας τους. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε το Βερολίνο μπορεί να προσπαθήσει να τροποποιήσει το Γερμανικό Σύνταγμα ή τις συνθήκες της ΕΕ, προκειμένου να καταστεί απολύτως σαφές πως οι ενέργειες της ΕΚΤ είναι νόμιμες. Αν το Βερολίνο δεν μπορεί να κερδίσει τη διαφωνία στο εσωτερικό της χώρας -ή στο ευρύτερο πλαίσιο της ΕΕ-, τότε η Γερμανία μπορεί να χρειαστεί να εξετάσει το ενδεχόμενο αποχώρησης από τη ευρωπαϊκή νομισματική ένωση.

Το να τεθεί και μόνο αυτό το θέμα θα μπορούσε να δώσει μια σαφήνεια που θα βοηθούσε. Μπορεί να πείσει τους Γερμανούς πως οι ενέργειες της ΕΚΤ δεν είναι απαράδεκτες. Ή μπορεί να πείσει τους Ευρωπαίους εταίρους του Βερολίνου πως χρειάζεται να κάνουν περισσότερα για να σεβαστούν τις γερμανικές αμφιβολίες για τη διαχείριση του ευρώ.

Αυτού του είδους η θεμελιώδης συζήτηση έχει καθυστερήσει πολύ να γίνει. Η επιβίωση της ΕΕ δεν μπορεί να διασφαλιστεί απλά και μόνο με το να κάνουμε πιο δυνατά πετάλι στο φεντεραλιστικό ποδήλατο. Η κατεύθυνση του ταξιδιού θα πρέπει επίσης να επανεκτιμηθεί, να συζητηθεί και να συμφωνηθεί.

Πηγή