Γιατί η Μέρκελ έκανε τη μεγάλη στροφή υπέρ της Ευρώπης

24/5/2020

Των Victor Mallet, Guy Chazan και Sam Fleming.

Οι απειλές για την οικονομία της ΕΕ και την ΕΚΤ πυροδότησαν την ιστορική συμφωνία Μακρόν-Μέρκελ για το ταμείο ανάκαμψης των 500 δις ευρώ.

Όταν η Γερμανίδα καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ ανακοίνωσε μια από τις μεγαλύτερες στροφές 180 μοιρών της καριέρας της αυτήν την εβδομάδα, η διακήρυξη ήταν και εμφαντική, αλλά και απρόσμενη.

Τη Δευτέρα, η κα Μέρκελ και ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν αποκάλυψαν μια πρόταση για ένα «ταμείο ανάκαμψης» της ΕΕ ύψους 500 δισ. ευρώ, για να βοηθηθεί η Ευρωπαϊκή οικονομία να ξανασταθεί στα πόδια της μετά από την καταστροφή που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού.

Πολιτικοί και αναλυτές λένε πως το σχέδιο, στο πλαίσιο του οποίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δανειστεί χρήματα για να στηρίξει τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών που έχουν πληγεί, θα μπορούσε να σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στην ιστορία της ΕΕ.

Οι δυο ηγέτες και η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, θα πρέπει τώρα να πείσουν τους λεγόμενους «Φειδωλούς Τέσσερις» -δηλαδή την Αυστρία, τη Δανία, την Ολλανδία και τη Σουηδία- να στηρίξουν την πρόταση. Όμως η προηγουμένως ασταθής γαλλογερμανική συνεργασία, αναβίωσε λόγω της ανάγκης να αποτραπεί μια οικονομική ύφεση, θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό παράγοντα για να πειστούν.

Σύμφωνα με ανώτατο Γερμανό αξιωματούχο, η «ώρα της κρίσης» για το Βερολίνο είχε έρθει σχεδόν δυο εβδομάδες νωρίτερα, στις 5 Μαΐου, όταν το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο στην Καρλσρούη εξέφρασε αμφιβολία για τη νομιμότητα του προγράμματος αγοράς ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Για χρόνια, η ΕΕ βασίζονταν στην ΕΚΤ να σηκώσει το μεγάλο βάρος μιας κρίσης. «Η ιδέα ήταν ότι τα κράτη μέλη δεν χρειάζονταν να κάνουν δημοσιονομικά πράγματα διότι η ΕΚΤ πάντα θα ‘έσωζε τη μέρα’», ανέφερε ο αξιωματούχος. «Η τράπεζα ήταν επίσης ένας χρήσιμος αποδιοπομπαίος τράγος να υπάρχει κάπου κοντά για να της αποδίδονται ευθύνες για ό,τι πήγαινε στραβά.»

Η απόφαση του δικαστηρίου έδειξε την ανάγκη για προϋπολογιστική αλλά και νομισματική στήριξη για τα ευάλωτα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Εν τούτοις, το να προωθεί η κα. Μέρκελ το προτεινόμενο ταμείο ανάκαμψης με τον κ. Μακρόν, φάνηκε να έρχεται από το πουθενά. Ακόμα και οι στενότεροι σύμμαχοί της έμειναν έκπληκτοι. Το Βερολίνο πάντα ήταν αντίθετο στην ιδέα να διανέμονται χρήματα από ένα τέτοιο ταμείο υπό τη μορφή μη επιστρέψιμων επιχορηγήσεων, αντί δανείων. Για τη Γερμανία, κάτι τέτοιο θα σήμαινε υπερβολικά μεγάλες δημοσιονομικές μεταφορές από τα πιο εύπορα προς τα πιο φτωχά κράτη της ΕΕ – ζήτημα ταμπού στο Βερολίνο.

Ο Γάλλος πρόεδρος, επίσης, έμαθε λίγο πριν την κοινή τους βιντεοδιάσκεψη τη Δευτέρα πως η κα. Μέρκελ ήταν έτοιμη να δεχθεί και τα 500 δις. ευρώ να διανέμονται ως επιχορηγήσεις, σύμφωνα με αξιωματούχους από τρεις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

«Είναι καλό ότι ότι ολόκληρο αυτό το πράγμα θα είναι με επιχορηγήσεις» ανέφερε Γάλλος αξιωματούχος. «Δεν είμαι σίγουρος αν το περιμέναμε απόλυτα αυτό». Άλλος αξιωματούχος είπε ως ο κ. Μακρόν, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει άλλες δυο βιντεοδιασκέψεις με την κα. Μέρκελ τις ημέρες που προηγήθηκαν της ανακοίνωσης-έκπληξη (και οι οποίες δεν δημοσιοποιήθηκαν), έμαθε για την αλλαγή στάσης της μόλις «λίγη ώρα πριν» τη διακήρυξη.

Πέραν της απόφασης του δικαστηρίου της Καρλσρούης, ο άλλος παράγοντας που επηρέασε την αλλαγή στάση της κας Μέρκελ ήταν η οικονομική επίπτωση της ίδιας της πανδημίας.

Εντός εβδομάδων από τότε που έπληξε η Covid-19 την ΕΕ, ο κ. Μακρόν ένωνε τη φωνή του με αυτές της Ιταλίας και της Ισπανίας που ζητούσαν ένα φιλόδοξο πανευρωπαϊκό σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης. Στις 25 Μαρτίου, εννέα κυβερνήσεις εξέδωσαν κοινή επιστολή με την οποία ζητούσαν την έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους. «Θέλουμε να αξιοποιήσουμε αυτή την κρίση για να πάμε ένα βήμα παραπέρα σε όρους αλληλεγγύης», ανέφερε Γάλλος αξιωματούχος.

Τρεις εβδομάδες μετά, ο κ. Μακρόν προειδοποίησε μέσω συνέντευξής τους στους FT πως η ευρωζώνη και ολόκληρη η «Ευρωπαϊκή ιδέα» θα μπορούσαν να καταρρεύσουν εάν η ΕΕ δεν καταφέρει να δημιουργήσει ένα ταμείο που θα μπορούσε να εκδώσει κοινό χρέος και να χρηματοδοτήσει τα κράτη-μέλη σύμφωνα με τις ανάγκες τους, αντί για το μέγεθος της οικονομίας τους.

Μέχρι τότε, ο Όλαφ Σολτς και ο Μπρυνό Λε Μερ, οι υπουργοί Οικονομικών της Γερμανίας και της Γαλλίας, είχαν ήδη ξεπεράσει τις ολλανδικές αντιρρήσεις για να πείσουν τους εταίρους τους στην ευρωζώνη να συμφωνήσουν σε ένα αρχικό πακέτο μέτρων καταπολέμησης της κρίσης, ύψους 540 δις ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης δανείων από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας με ελάχιστους όρους.

Ωστόσο, ο κ. Μακρόν και τελικά η κα. Μέρκελ, κατάλαβαν πως απαιτούνται περισσότερα. Τη Δευτέρα η κα. Μέρκελ δήλωσε πως η οικονομική επίπτωση του ιού είναι τόσο μεγάλη που θα μπορούσε να «θέσει σε κίνδυνο τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

«Η μεγάλη ανησυχία είναι πως η οικονομική κρίση θα καταστρέψει την ενιαία αγορά της Ευρώπης και θα απειλήσει ακόμα το μέλλον της ΕΕ», ανέφερε ανώτερος σύμβουλος του κόμματος της κας Μέρκελ, του CDU, προσθέτοντας πως η καγκελάριος χρειάζονταν μια «μεγάλη χειρονομία» για να αποδείξει πως δεν εγκατέλειψε τα νότια κράτη της Ευρώπης που επλήγησαν σκληρά από τον ιό.

Στις 23 Απριλίου, στη Σύνοδο της ΕΕ συμφωνήθηκε επί της αρχής ένα σχέδιο για την εκκίνηση ενός ταμείου ανάκαμψης. Τις εβδομάδες που ακολούθησαν η κα φον ντερ Λάιεν είχε έντονες συζητήσεις για το πώς θα δομηθεί το ταμείο αυτό. Την περασμένη εβδομάδα, μίλησε με περισσότερες από 20 πρωτεύουσες τηλεφωνικά, προσπαθώντας να εξομαλύνει τον δρόμο προς μια συμφωνία.

Όμως, ήταν η απόφαση του δικαστηρίου της Καρλσρούης που έγειρε την πλάστιγγα για την κα. Μέρκελ, σύμφωνα με αξιωματούχους τόσο από το Βερολίνο όσο και από το Παρίσι.

Στη γερμανική κυβέρνηση εξαπλώνονταν ο φόβος πως το συνταγματικό δικαστήριο θα μπορούσε να πάει ακόμα πιο πέρα, εκδίδοντας παρόμοια απόφαση για το πρόσφατο έκτακτο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ για την πανδημία (PEPP), ύψους 750 δις ευρώ, που αποτελεί κεντρικό κομμάτι της στρατηγικής για την καταπολέμηση της κρίσης.

Τα άστρα είχαν ευθυγραμμιστεί για μια αλλαγή πολιτικής. Από τον Μάρτιο, οι Γάλλοι είχαν αποδεχθεί την ιδέα να υπάρχει το έκτακτο ταμείο εντός του τακτικού προϋπολογισμού της ΕΕ, με όλη την σχετική επίβλεψη, αντί να δημιουργηθεί ως ξεχωριστή οντότητα. Συμφώνησαν επίσης πως θα πρέπει να είναι περιορισμένου χρόνου και να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ανάκαμψη από την κρίση του κορωνοϊού.

Στο εσωτερικό, η θέση της κα. Μέρκελ ενισχύθηκε από την εκτίναξη της δημοφιλίας της κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Στα σχεδόν 15 χρόνια που βρίσκεται στην κορυφή της Γερμανικής πολιτικής, σπανίως έχαιρε τόσο μεγάλου σεβασμού.

Τέλος, τη Δευτέρα, έγινε η ανακοίνωση. Η ΕΕ, είπε η κα. Μέρκελ, αντιμετωπίζει «τη σκληρότερη πρόκληση στην ιστορία της». Στους δύσκολους καιρούς πρέπει να «υπερασπίζεσαι μια ιδέα» και σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για την «ιδέα της Ευρώπης», είπε. «Το εθνικό κράτος μόνο του δεν έχει μέλλον». Κάτι τέτοια λέει ο κ. Μακρόν. Όμως τη Δευτέρα το είπε η κα. Μέρκελ.

Πηγή