Μαθήματα δημοκρατίας στη Μέρκελ από τον Μπάιντεν

28/2/2021

H έκκληση του Τζο Μπάιντεν την περασμένη εβδομάδα για μια επανενεργοποίηση της συμμαχίας των ΗΠΑ με την Ευρώπη ενάντια στις παγκόσμιες δυνάμεις του απολυταρχισμού δεν περιλάμβανε καμία αναφορά στη σταθερή προέλαση του ανελευθερισμού στην Ουγγαρία και την Πολωνία.

O Aμερικανός πρόεδρος είναι ευγενικός άνθρωπος. Καθώς μιλούσε ψηφιακά, στο Συνέδριο Ασφαλείας του Μονάχου, μπορώ να υποθέσω ότι ήθελε να αποφύγει να φέρει σε δύσκολη θέση την καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ.

Όταν ο Μπάιντεν μιλάει για αναζωογόνηση της δημοκρατίας ακούγεται σαν να το εννοεί. Ίσως να είναι θέμα γενιάς. Η ρητορική του χαρακτηρίζεται από ένα πάθος. Με τη Μέρκελ και τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν στο πλευρό του, η προειδοποίηση του Μπάιντεν ότι η Δύση βρίσκεται σε σημείο καμπής στη μάχη των αξιών απέναντι σε μια αποφασιστική Κίνα και μια αδιάλλακτη Ρωσία ήταν πειστική. «Η δημοκρατία δεν προκύπτει από ατύχημα. Πρέπει να την υπερασπιστούμε. Να την ενισχύσουμε. Να την ανανεώσουμε».

Ο Μπάιντεν δεν έχει μείνει μόνο στα ωραία λόγια στον απόηχο της απερίσκεπτης εγκατάλειψης του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ στο διεθνές στερέωμα από τον Ντόναλντ Τραμπ. Οι ΗΠΑ επέστρεψαν στην συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στήριξαν την παράταση του τελευταίου εναπομείναντος συμφώνου για τον πυρηνικό αφοπλισμό με τη Μόσχα και διαμήνυσαν ότι θέλουν να επανέλθουν στη διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Από μόνη της, η επιστροφή των ΗΠΑ δεν λύνει τίποτα. Αλλά αφήνει ανοιχτή τη δυνατότητα να βρεθούν λύσεις.

O πρόεδρος των ΗΠΑ φέρνει ηγέτες όπως η Μέρκελ προ των ευθυνών τους. H Ευρώπη δεν δέχεται υποδείξεις από κανέναν όσον αφορά την εκπεφρασμένη της αφοσίωση στη φιλελεύθερη πολυμερή τάξη. Ο Μπάιντεν, ωστόσο, ψηλαφίζει το χάσμα μεταξύ λόγων και πράξεων. Ο ειδεχθής εθνικισμός του Τραμπ ήταν αιτία για κούνημα του δαχτύλου, αλλά και δικαιολογία για τη μη ανάληψη δράσης. Ο Μπάιντεν απειλεί να αποκαλύψει την προτεραιότητα που δίνει η Μέρκελ στην οικονομία σε βάρος των πολύτιμων ευρωπαϊκών αξιών.

Φυσικά, συμφώνησε η Μέρκελ στο συνέδριο, η Δύση πρέπει να παραμείνει προσηλωμένη στις αξίες της απέναντι σε μια ανερχόμενη Κίνα και μια αναθεωρητική Ρωσία. Αλλά πρόκειται για σύνθετες σχέσεις. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, επισήμανε, έχουν μερικές φορές διαφορετικές οπτικές.

Πίσω από την επισήμανση αυτή υπήρχε εμμέσως μια προειδοποίηση ότι η κριτική της Δύσης στα εγκλήματα κατά των Ουϊγούρων από την Κίνα και την καταστολή της δημοκρατίας στο Χονγκ Κονγκ δεν πρέπει να μπει στον δρόμο των γερμανικών εξαγωγών. Οι κυρώσεις κατά του καθεστώτος του Βλαντιμίρ Πούτιν ως απάντηση στην κατάκτηση ουκρανικών εδαφών από τη Ρωσία ήταν πολύ καλές από τη στιγμή που δεν εμπόδιζαν την κατασκευή ενός νέου αγωγού στη Βαλτική για την απευθείας μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στη Γερμανία.

Το Βερολίνο δεν παύει να διακηρύττει δημόσια ότι ο σεβασμός του κράτους δικαίου από απολυταρχικούς ηγέτες στην Ουγγαρία και την Πολωνία είναι κάτι μη διαπραγματεύσιμο, στον βαθμό βέβαια που η επιμονή στις αξίες αυτές δεν συγκρούεται με τα οικονομικά συμφέροντα της Γερμανίας στις χώρες αυτές.

Η απολυταρχική διολίσθηση στη Βουδαπέστη και τη Βαρσοβία την περασμένη χρονιά οδήγησε τις Βρυξέλλες σε μια προσπάθεια να συνδέσουν τη μελλοντική χρηματοδότηση από τα ταμεία της Ε.Ε. με βασικές δημοκρατικές αρχές. Επρόκειτο για μια καθυστερημένη παραδοχή ότι ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Βίτορ Όρμπαν, αρχηγός του ακροδεξιού ουγγρικού κόμματος Fidesz και θαυμαστής του Τραμπ και του Πούτιν, καθώς και ο Πολωνός ομόλογός του Ματέους Μοραβιέσκι, παραβίασαν κατάφορα την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Mε τους δύο άντρες να έχουν μπλοκάρει τον προϋπολογισμό της Ε.Ε., η Μέρκελ σχεδίασε έναν συμβιβασμό ο οποίος υπονόμευε τους νέους κανονισμούς. Οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες της Γερμανίας, οι οποίες έχουν πραγματοποιήσει μεγάλες επενδύσεις στα ουγγρικά εργοστάσια, ένιωσαν ανακουφισμένες.

Στην Ουγγαρία, η διορισμένη από την κυβέρνηση ραδιοτηλεοπτική ρυθμιστική αρχή ενίσχυσε τον έλεγχο που ασκεί ο Όρμπαν στην χώρα κλείνοντας έναν δημοφιλή φιλελεύθερο ραδιοφωνικό σταθμό. Ο Όρμπαν ενεργεί με ασυλία διότι του το επιτρέπει η Μέρκελ. Ένα μέτρο που θα τον έπληττε θα ήταν ο αποκλεισμός του Fidesz από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, την ομάδα των κεντροδεξιών κομμάτων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η συμμετοχή του Fidesz έχει προς το παρόν ανασταλεί, αλλά οι προσπάθειες να εκδιωχθεί οριστικά ο Όρμπαν έχουν επανειλημμένως υπονομευτεί από τη Χριστιανοδημοκρατική Ένωση της Μέρκελ.

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι ο Μπάιντεν δεν θα έρθει αντιμέτωπος με τους δικούς του δύσκολους συμβιβασμούς ανάμεσα στις δημοκρατικές αξίες και τη ρεαλπολιτίκ. Οι ΗΠΑ έχουν κάμποσους αναξιόπιστους συμμάχους. Είναι επίσης προφανές ότι η Δύση πρέπει να βρει τρόπους να συνεργαστεί με την Κίνα και τη Ρωσία ακόμα και αν πιέζει ενάντια στις προσπάθειες τους να υπονομεύσουν δημοκρατική συστήματα.

Η Ε.Ε., ωστόσο, παρουσιάζεται ως μια «κανονιστική» δύναμη. Δεν είναι τίποτα χωρίς τις αδιαπραγμάτευτες δεσμεύσεις της στην ανοιχτή, φιλελεύθερη και δημοκρατική τάξη την οποία προβάλλει ως μοντέλο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Η μεταπολεμική νομιμοποίηση της Γερμανίας στηρίχτηκε στις ίδιες αξίες. Τώρα είναι το πιο ισχυρό έθνος του μπλοκ.

Ο ρεαλισμός στις διεθνείς υποθέσεις συχνά απαιτεί δυσάρεστους συμβιβασμούς. Οι κυνικοί αρνούνται να παραδεχτούν αυτό το δούναι και λαβείν.

Αν υπήρχε κάποιος κυνικός στο Μόναχο, δεν ήταν ο Μπάιντεν.

Πηγή