Ο διωγμός και η εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

8/6/2013

Από τους 6.091 επέζησαν μόλις 1.950

Oι Ελληνες Εβραίοι πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ανέρχονταν σε 77.377 άτομα και συγκροτούσαν 25 συμπαγείς θρησκευτικές κοινότητες σε όλη την Ελλάδα, από τις οποίες μεγαλύτερη ήταν αυτή της Θεσσαλονίκης με 56.000 άτομα.

Η παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη χρονολογείται από τους πρώτους αιώνες και στάθηκε πάντα το καταφύγιο των καταδιωγμένων Εβραίων της Ευρώπης. Ομως, η Εβραϊκή Κοινότητα ρίζωσε στην πόλη ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1492?1943 και συνδέθηκε με την πορεία της όλους αυτούς τους αιώνες.

Η πλειονότητα των Ελλήνων Εβραίων ήταν Σεφαραδίτες, των οποίων οι πρόγονοι είχαν εκδιωχθεί από την Ισπανία το 1492. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου ευημερούσαν επί αιώνες.

Η παραδοσιακή γλώσσα των Ελλήνων Σεφαραδιτών ήταν η Ισπανοεβραϊκή ή Λαντίνο και η κοινότητά τους αποτελούσε, μέχρι το Ολοκαύτωμα, ένα μοναδικό μείγμα οθωμανικής, βαλκανικής και ισπανικής επιρροής, ενώ ήταν γνωστή για το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και τον κοσμοπολιτισμό που τη χαρακτήριζε, ιδιαίτερα από τα τέλη του 19ου αιώνα. Λίγες μέρες αφότου μπήκαν στη Θεσσαλονίκη οι Γερμανοί, στις 9.4.41, άρχισαν να παίρνουν μέτρα κατά των Εβραίων κατοίκων.

Ετσι, απαγόρευσαν την είσοδό τους σε μια σειρά καταστήματα, κυρίως μαζικής εστίασης, προχώρησαν στην επίταξη του εβραϊκού νοσοκομείου Χιρς και πολλών εβραϊκών σπιτιών, φυλάκισαν τα μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου και λεηλάτησαν τα γραφεία της εβραϊκής Κοινότητας, καθώς και τις πλουσιότερες εβραϊκές βιβλιοθήκες.

Μαρτύρια
Στις 11.7.1942 οι άνδρες Εβραίοι από 18 μέχρι 45 χρόνων διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας. Εκεί, αφού υποβλήθηκαν σε μαρτύρια και δοκιμασίες, οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα. Στο τέλος του ίδιου χρόνου, οι ναζί προχώρησαν στην κατάσχεση των πιο ανθηρών εβραϊκών επιχειρήσεων και κατέστρεψαν το Ισραηλιτικό Νεκροταφείο.

Τον Φεβρουάριο του 1943 έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο φοβερός Eichmann μαζί με τον στρατιωτικό σύμβουλο Max Merten και τους εντεταλμένους εβραϊκών υποθέσεων του υπουργείου Εξωτερικών του Γ' Ράιχ Dieter Wisliceny και Alois Bruner, καθώς και τον γενικό πρόξενο Schoenberg, και έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο εκτοπισμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Ετσι, υποχρεώθηκαν να φορούν το κίτρινο άστρο του Δαβίδ και να κατοικούν μόνο σε συγκεκριμένες συνοικίες-γκέτο.

Στις 6 Μαρτίου 1943 απαγορεύθηκε η έξοδος των Εβραίων από τα γκέτο, ενώ στον συνοικισμό του Βαρόνου Χιρς στήθηκε το σκηνικό για την τελευταία πράξη της τραγωδίας. Από εκεί θα ξεκινήσει το τεράστιο ανθρώπινο κοπάδι για να παραδοθεί στη σφαγή. Το πρώτο τρένο προς τα στρατόπεδα-κολαστήρια του Γ' Ράιχ αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη στις 15 Μαρτίου του 1943, μεταφέροντας πάνω από 2.500 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Σε βαγόνια που χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά ζώων στοιβάζονταν εκατοντάδες και χιλιάδες άτομα, χωρίς τρόφιμα και νερό, υπό άθλιες συνθήκες, ενώ πολλοί πέθαιναν στη διαδρομή.

Μέχρι τις 2 Αυγούστου του 1943, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης με συνολικά 19 σιδηροδρομικές αποστολές οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα Αουσβιτς ? Μπίρκεναου, όπου έγινε η εξόντωσή τους. Από τους 46.091 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατάφεραν να σωθούν και επέστρεψαν μετά τον πόλεμο μόνο 1.950, δηλ. ένα ποσοστό μόλις 4%.

Η πλατεία
Στην Πλατεία Ελευθερίας ξεκίνησαν οι διωγμοί εναντίον των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στις 11 Ιουλίου 1942, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Δαβίδ Σαλτιέλ, που επισημαίνει τον ξεχωριστό συμβολισμό της. Και στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, λίγο μακρύτερα, πραγματοποιήθηκε το πρώτο βήμα για την απάνθρωπη θανάτωσή τους. Δέκα χιλιάδες Εβραίοι μεταφέρθηκαν αρχικά με τη βία το 1942 για να δουλέψουν ως σκλάβοι σε έργα οδοποιίας, για να πεθάνουν πολλοί από τις κακουχίες και την ασιτία μέσα σε χρονικό διάστημα μερικών εβδομάδων. Και από εδώ τον επόμενο χρόνο θα ξεκινήσει το μαρτυρικό ταξίδι της εξόντωσης δεκάδων χιλιάδων Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα Αουσβιτς - Μπίρκεναου.

Δαυίδ Σαλτιέλ
Να μάθουν οι νεότερες γενιές

Στη διαδρομή των χιλιετηρίδων της ιστορίας της, η πόλη της Θεσσαλονίκης υπήρξε ο τόπος όπου δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε μια από τις σημαντικότερες εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης. Οι Εβραίοι κάτοικοί της συνδέθηκαν άρρηκτα μαζί της, εργάστηκαν για την ευημερία της, την οποία ταύτισαν με τη δική τους, συνέβαλαν στην ανάπτυξή της και διακρίθηκαν σε όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνικής, οικονομικής και πνευματικής ζωής της. Οταν, δε, χρειάστηκε, έσπευσαν πρόθυμα να υπερασπιστούν την πατρίδα τους.

Μετά τη ναζιστική εισβολή, η εφαρμογή της Τελικής Λύσης, το 1943, οδήγησε μέσα σε λίγους μήνες τους 50.000 Ελληνες Εβραίους της Θεσσαλονίκης μακριά από τη γενέθλια πόλη, στα στρατόπεδα του θανάτου όπου και εξοντώθηκαν.

Σήμερα 70 χρόνια μετά, η άρνηση του Ολοκαυτώματος εντός του ελληνικού Κοινοβουλίου, για τους ελάχιστους εν ζωή αυτόπτες μάρτυρες της χιτλερικής θηριωδίας αλλά και για όλους εμάς, αποτελεί το πρώτο βήμα σε έναν δρόμο που μπορεί να οδηγήσει στην επανάληψή του.

Οφείλουμε να επιμείνουμε στη νομική θωράκιση της Δημοκρατίας, δίνοντας παράλληλα μέσα από την εκπαίδευση τα εφόδια στις νεότερες γενιές, ώστε να μην είναι ποτέ ξανά δυνατή η επικράτηση όσων νοσταλγούν την ιδεολογία και τις πρακτικές που οδήγησαν την ανθρωπότητα στη μεγαλύτερη ύβρη της Ιστορίας.

* Ο Δαυίδ Σαλτιέλ είναι πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος και πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.

Πηγή