Ευκαιρία για ένα πραγματικό "τουρκικό μοντέλο"

10/6/20103

Του Κεμάλ Ντερβίς*

Αφού ξέσπασε η αναταραχή στον αραβικό κόσμο το 2011, αρκετοί δυτικοί αναλυτές υποστήριξαν ότι το «τουρκικό μοντέλο» θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα και για άλλες χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία. Έτσι, οι διαδηλώσεις που ξεκίνησαν στα τέλη Μαΐου έδωσαν στον κόσμο μια διαφορετική εικόνα από εκείνη της χώρας με μία δημοκρατία που λειτουργεί σωστά υπό την ηγεσία ενός συντηρητικού κόμματος με πολιτικές ρίζες στο Ισλάμ.

Οι διαδηλώσεις δείχνουν ότι σημαντικό μέρος της τουρκικής κοινωνίας είναι δυσαρεστημένο με τον πατερναλιστικό τρόπο ηγεσίας, με τις εντεινόμενες πιέσεις και τους περιορισμούς στον κοσμικό τρόπο ζωής.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Καταρρέει το τουρκικό μοντέλο; Το ρήγμα στην κοινωνία θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αστάθεια, βία και καταστολή; Το απαισιόδοξο σενάριο είναι κοντινό. Πιστεύω, όμως, ότι είναι επίσης κοντινό να ανακύψει ένα νέο πραγματικό τουρκικό μοντέλο από τα πρόσφατα γεγονότα.

Πρώτον, το κοινωνικό κίνημα που απλώθηκε από τις μεγάλες πόλεις σε όλη τη χώρα είναι ευρύ και περιεκτικό. Οι διαδηλώσεις έχουν δημιουργήσει ένα αίσθημα ενδυνάμωσης. Ο πυρήνας της κοσμικής, αλλά κυρίως της απολιτικής νεολαίας, ενώθηκε με προσεκτικούς μουσουλμάνους, επαγγελματίες καριέρας, εργάτες και πολλούς άλλους. Ένας μουεζίνης στο τζαμί κοντά στην Πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης είπε στην αστυνομία ότι δεν μπορεί να συλλάβει κανέναν από τους νέους που αναζήτησαν εκεί καταφύγιο.

Οι διαδηλωτές ήταν κατά κύριο λόγο ειρηνικοί. Πολλοί προσπάθησαν μάλιστα να καθαρίσουν και τους δρόμους μετά από κάθε ημέρα διαδηλώσεων. Την 4η Ιουνίου, όπου ήταν ιερή νύχτα για το μουσουλμανικό ημερολόγιο, πολλοί νέοι ακτιβιστές προσευχήθηκαν μαζί με ενεργούς μουσουλμάνους. Επιπλέον, η εικόνα ενός ζευγαριού που είχε μόλις παντρευτεί, με τη νύφη μέσα στο κατάλευκο πανέμορφο φόρεμά της να περπατά στον δρόμο χειροκροτώντας τους διαδηλωτές ήταν μία εικόνα ευτυχίας, όχι απόγνωσης.

Το κεντρικό μήνυμα των ακτιβιστών δεν ήταν πως θέλουν να ανατρέψουν την κυβέρνηση, ούτε να επιβάλουν οτιδήποτε σε οποιονδήποτε. Θέλουν να είναι ελεύθεροι να ζήσουν όπως εκείνοι νομίζουν, να περπατούν δημοσίως κρατημένοι χέρι-χέρι, να πίνουν ή να μην πίνουν, και να ντύνονται όπως θέλουν. Είναι μία εντυπωσιακή κίνηση σεβασμού για τον ατομική ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τη φύση.

Δεύτερον, ορισμένα ανώτατα στελέχη του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης αμέσως παραδέχθηκαν ότι χρησιμοποιήθηκε υπερβολική βία. Ο πρόεδρος Abdullah Gul εξέδωσε ανακοίνωση συμφιλίωσης, επισημαίνοντας ότι η δημοκρατία είναι ένα καθεστώς που δεν στηρίζεται μόνο στη διεξαγωγή εκλογών, αλλά και στην επιβολή της βούλησης της πλειοψηφίας. Ο Bulent Arinc, αναπληρωτής πρωθυπουργός, απολογήθηκε για την υπερβολική χρήση δακρυγόνων από την αστυνομία. Ενώ ορισμένοι συντηρητικοί σχολιαστές χαρακτήρισαν τους νέους χούλιγκανς που χειραγωγούνται από ξένες δυνάμεις, άλλοι ζήτησαν αυτοσυγκράτηση και κατανόηση σε ορισμένα από τα αιτήματα των διαδηλωτών.

Τώρα υπάρχει ευκαιρία να δημιουργηθεί κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει το πραγματικό τουρκικό μοντέλο. Ένα μεγάλο μέρος της κοσμικής νεολαίας έδειξε ότι σέβεται τα πιστεύω και τον τρόπο ζωής των πιο θρησκευόμενων αδελφών τους, κάτι που οι προηγούμενες γενιές δεν μπορούσαν να κάνουν. Δεν θέλουν να επιστρέψουν στο παρελθόν, όταν απαγορευόταν στις γυναίκες να φοιτήσουν στο πανεπιστήμιο και έπρεπε να φορούν τη μαντίλα.

Εάν οι συντηρητικοί και οι οξυδερκείς πολίτες, στην πλειονότητά τους, πραγματικά αποδέχονται ότι πολλοί θέλουν να βιώνουν την πνευματικότητα με τον δικό τους ανεξάρτητο τρόπο και εάν το κυβερνών κόμμα συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορεί να διοικεί αποτελεσματικά χωρίς τη συγκατάθεση της ισχυρής πλειοψηφίας, τότε η Τουρκία θα έχει πραγματικά ένα συντηρητικό κόμμα, που θα είναι το μουσουλμανικό ισοδύναμο των Ευρωπαίων ΧριστιανοΔημοκρατών.

Η κεντροαριστερά αντιπολίτευση πρέπει επίσης να ασπαστεί πλήρως τη διαφορετικότητα που χαρακτηρίζει αυτήν τη χώρα και να γίνει μία ισχυρή εναλλακτική επιλογή. Εάν γίνει αυτό, τότε η Τουρκία θα μπορεί πραγματικά να γίνει παράδειγμα για άλλους.

Τα επόμενα χρόνια είναι κρίσιμα. Είμαι αισιόδοξος επειδή τα τελευταία γεγονότα δείχνουν μία νέα χώρα, που κοιτά μπροστά, αλλά με βαθιά ριζωμένο το μήνυμα της ανοχής και του ουνιβερσαλισμού, που μεταφέρεται ανά τους αιώνες στη μνήμη και στα γραπτά μεγάλων προσωπικοτήτων του Ισλάμ της Ανατολίας όπως ο Μεβλανά Τζελαλεντίν Ρουμί, ο Γιουνούς Εμρέ και ο Χατζή Μπεκτάς.

Τέλος, ο συνεχιζόμενος σεβασμός που επιδεικνύεται στον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, αντικατοπτρίζει τη μεγάλη πρόοδο που επιτυγχάνεται στον δύσκολο δρόμο για τον εκσυγχρονισμό των γυναικείων δικαιωμάτων και της ευημερίας που η δημοκρατία έχει ήδη πετύχει.

*Ο Κεμάλ Ντερβίς είναι πρώην υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας. Τώρα διατελεί αντιπρόεδρος του Brookings Institute και σύμβουλος στο πανεπιστήμιο Sabanci.

Πηγή